Vấn đề dân sự trong vụ án hình sự từ thực tiễn huyện Phú Thiện, tỉnh Gia Lai
1. Tính cấp thiết của đề tài
Trong hầu hết các vụ án hình sự được đưa ra xét xử tại TAND thì phần lớn người quan tâm đến vụ án xảy ra đều nghĩ ngay đến việc với hành vi nguy hiểm xâm hại đến các quan hệ xã hội được pháp luật hình sự điều chỉnh này sẽ bị TAND kết tội nào? Khung hình phạt ra sao? Đặc biệt tội phạm đó phải chịu bao nhiêu năm tù để tương ứng với hành vi đó. Ngoài ra, có rất ít người (ngoài bị can, bị cáo và những người có quyền và nghĩa vụ liên quan) nghĩ đến việc người phạm tội phải chịu bao nhiêu tiền án phí, tiền phạt, tịch thu, truy thu và tiền bồi thường thiệt hại về tính mạng, sức khỏe, cấp dưỡng, danh dự, nhân phẩm, tài sản, hay xử lý tang vật tài sản như thế nào,… hơn nữa còn một vấn đề hết sức quan trọng đó là những nguyên nhân vì sao người phạm tội phải chịu các khoản như vậy, đồng thời việc thi hành những Bản án, quyết định của TAND đã có hiệu lực như thế nào?; Mặt khác, do là vấn đề phát sinh trong vụ án hình sự nên các cơ quan tiến hành tố tụng cũng như những người tiến hành tố tụng thường không quan tâm đúng mức tới việc giải quyết vấn đề trách nhiệm dân sự mà chỉ chú trọng đến việc giải quyết vấn đề trách nhiệm hình sự. Nhiều Thẩm phán đã không nghiên cứu kỹ Bộ luật Dân sự và các hướng dẫn của Hội đồng thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao về việc giải quyết vấn đề dân sự trong vụ án hình sự nên xác định không đúng thiệt hại, quyết định mức bồi thường không chính xác hoặc tách phần dân sự trong vụ án hình sự để giải quyết ở vụ án khác không đúng quy định của pháp luật… làm ảnh hưởng trực tiếp tới quyền và lợi ích chính đáng của những người tham gia tố tụng.
Mặc dù BLTTHS năm 2003 đã có quy định về việc giải quyết vấn đề dân sự trong vụ án hình sự như là một nguyên tắc của tố tụng hình sự nhưng chưa rõ ràng và cụ thể nên trong quá trình thực hiện chưa có sự thống nhất và còn nhiều vướng mắc vì những lý do khác nhau. Hơn nữa, huyện Phú Thiện, tỉnh Gia Lai là một trong những huyện miền núi, trình độ dân trí có nhiều đặc điểm khác biệt so với các thành phố lớn nên việc giải quyết vấn đề dân sự trong vụ án hình sự gặp không ít khó khăn, vướng mắc.
Để góp phần khắc phục những tồn tại, thiếu sót, giúp cho việc áp dụng pháp luật hình sự được đúng đắn, thống nhất, việc nghiên cứu một cách hệ thống vấn đề dân sự trong vụ án hình sự cả về mặt lý luận lẫn thực tiễn là một đòi hỏi cần thiết trong giai đoạn cải cách tư pháp hiện nay. Vì vậy tác giả đã chọn đề tài “ Vấn đề dân sự trong vụ án hình sự từ thực tiễn huyện Phú Thiện, tỉnh Gia Lai” làm luận văn thạc sỹ luật của mình.
2. Tình hình nghiên cứu đề tài
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài
3.1. Mục đích nghiên cứu
Mục đích nghiên cứu được thể hiện rõ trong tên đề tài là trên cơ sở làm rõ những vấn đề lý luận cơ bản nhất về vấn đề dân sự trong vụ án hình sự; thực tiễn áp dụng các quy định của pháp luật để giải quyết trọn vẹn vấn đề dân sự trong vụ án hình sự trên địa bàn huyện Phú Thiện, tỉnh Gia Lai của các cơ quan có thẩm quyền như Tòa án nhân dân, Viện kiểm sát nhân dân, đặc biệt là xác định rõ vai trò thi hành các Bản án, Quyết định về phần dân sự đã có hiệu lực pháp luật của TAND của cơ quan thi hành án dân sự tại địa phương nhằm đề xuất giải pháp bảo đảm việc giải quyết vấn đề dân sự trong vụ án hình sự trên địa bàn huyện Phú Thiện, tỉnh Gia Lai.
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài
Làm rõ khái niệm về vấn đề dân sự trong vụ án hình sự và ý nghĩa của việc giải quyết vấn đề này trên thực tiễn. Nghiên cứu thực tiễn áp dụng quy định của pháp luật về vấn đề dân sự trong vụ án hình sự, chỉ ra những mặt đạt được, những khó khăn, vướng mắc và nguyên nhân của những khó khăn vướng mắc trong việc giải quyết vấn đề dân sự trong vụ án hình sự, làm cơ sở cho việc đề xuất hướng hoàn thiện các quy định của pháp luật hình sự để giải quyết tốt vấn đề này trên cơ sở giải quyết các vụ án hình sự tại địa bàn huyện Phú Thiện, tỉnh Gia Lai và trong cả nước một cách thống nhất, phù hợp trong quá trình áp dụng pháp luật của các cơ quan có thẩm quyền.
4. Đối tượng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu
4.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của đề tài là lý luận về vấn đề dân sự trong vụ án hình sự; quy định của pháp luật liên quan đến vấn đề dân sự trong vụ án hình sự và thực tiễn áp dụng trên địa bàn huyện Phú Thiện, tỉnh Gia Lai.
4.2. Phạm vi nghiên cứu của đề tài
Đề tài chỉ tập trung nghiên cứu các quy định của pháp luật hình sự, đồng thời so sánh mở rộng với các quy định pháp luật khác để giải quyết vấn đề dân sự trong vụ án hình sự và thực tiễn áp dụng, tính hiệu quả giải quyết vấn đề này tại địa bàn huyện Phú thiện, tỉnh Gia Lai.
– Đối với các quy định của Pháp luật: Luận văn có nghiên cứu lịch sử của pháp luật hình sự hiện hành để làm rõ vấn đề dân sự trong khi giải quyết vụ án hình sự.
Đề tài luận văn được thực hiện trên phạm vi huyện Phú Thiện, tỉnh Gia Lai từ năm 2010 – 2014.
5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu.
5.1. Phương pháp luận
Chủ nghĩa Mác Lê-nin, tư tưởng Hồ Chí Minh cũng như hệ thống các quan điểm của Đảng cộng sản Việt Nam và Nhà nước ta về Quyền con người đã cung cấp những quan điểm, tư tưởng xuất phát điểm để nhận thức và giải quyết vấn đề dân sự trong vụ án hình sự của xã hội.
5.2. Phương pháp nghiên cứu
Luận văn sử dụng phép biện chứng của triết học mác-xít vừa với tính cách là phương pháp luận, vừa với tính cách của một phương pháp nghiên cứu. Ngoài ra, Luận văn còn áp dụng các phương pháp nghiên cứu cụ thể như: phương pháp phân tích và tổng hợp; phương pháp quy nạp và diễn dịch; mô tả; so sánh; lịch sử; thống kê; hệ thống; nghiên cứu hồ sơ và các phương pháp chuyên biệt khác để làm sáng tỏ vấn đề cần giải quyết việc dân sự trong vụ án hình sự v.v…
6. Ý nghĩa của luận văn
Về mặt lý luận: Luận văn là công trình nghiên cứu khoa học có tính hệ thống và tương đối toàn diện về vấn đề dân sự trong vụ án hình sự ở cấp độ một luận văn thạc sĩ luật học với những đóng góp về mặt khoa học đã nêu trên.
Về mặt thực tiễn: Kết quả nghiên cứu của luận văn giúp các cơ quan có thẩm quyền áp dụng đúng đắn, thống nhất cách xử lý và giải quyết vấn đề dân sự trong vụ án hình sự trong quá trình giải quyết vụ án, đưa ra những kiến nghị nhằm hoàn thiện các quy phạm pháp luật.
Ngoài ra, luận văn còn có ý nghĩa làm tài liệu tham khảo trong công tác giảng dạy và nghiên cứu môn luật hình sự cũng như các ngành luật khác có liên quan đến vấn đề này. Những kết quả nghiên cứu của luận văn có thể được vận dụng trong công tác lập pháp và hoạt động thực tiễn áp dụng pháp luật ở nước ta hiện nay.
7. Kết cấu luận văn
Ngoài phần mở đầu và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của luận văn được chia thành ba chương:
Chương 1: Khái quát vấn đề dân sự trong vụ án hình sự.
Chương 2: Thực trạng giải quyết vấn đề dân sự trong vụ án hình sự từ thực tiễn trên địa bàn huyện Phú Thiện, tỉnh Gia Lai
Chương 3: Hoàn thiện các quy định pháp luật và một số kiến nghị nhằm đẩm bảo giải quyết vấn đề dân sự trong vụ án hình sự từ thực tiễn huyện Phú Thiện, tỉnh Gia Lai.
Chương 1
KHÁI QUÁT VẤN ĐỀ DÂN SỰ TRONG VỤ ÁN HÌNH SỰ
1.1 Khái niệm, ý nghĩa của vấn đề dân sự trong vụ án hình sự
1.1.1. Khái niệm vấn đề dân sự trong vụ án hình sự
Đây là vấn đề đang tồn tại rất nhiều quan điểm khi đưa ra khái niệm vấn đề dân sự trong vụ án hình sự cả về phương diện lý luận và thực tiễn.
Chúng tôi cho rằng vấn đề dân sự trong vụ án hình sự như sau: “Vấn đề dân sự trong vụ án hình sự những quan hệ về đòi bồi thường giá trị tài sản do bị can, bị cáo chiếm đoạt nhưng bị mất hoặc bị huỷ hoại; yêu cầu sửa chữa tài sản bị hư hỏng, bị huỷ hoại; đòi bồi thường thiệt hại về lợi ích gắn liền với việc sử dụng, khai thác tài sản, chi phí hợp lý để ngăn chặn, khắc phục thiệt hại do tài sản bị chiếm đoạt; đòi bồi thường thiệt hại về vật chất và tinh thần do tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm, uy tín bị hành vi phạm tội gây ra”.
1.1.2. Ý nghĩa của việc nghiên cứu vấn đề dân sự trong vụ án hình sự
Xác định tính chất, mức độ nguy hiểm của hành vi phạm tội, là chứng cứ để chứng minh về tội phạm, là cơ sở để áp dụng trách nhiệm hình sự đối với bị can, bị cáo.
Quy định giải quyết vấn đề dân sự trong vụ án hình sự có ý nghĩa đối với việc bảo đảm tôn trọng các quyền cơ bản của công dân.
Đảm bảo cho việc giải quyết vụ án được chính xác, nhanh gọn, đỡ tốn kém về thời gian, công sức, bảo vệ quyền lợi cho người bị hại, nguyên đơn dân sự, người có quyền lợi liên quan khi bị tội phạm xâm hại. Nhiều chứng cứ trong vụ án hình sự có thể làm cơ sở cho việc giải quyết vấn đề dân sự.
Góp phần tăng tính khả thi trong việc thực hiện các quyết định về dân sự trong vụ án hình sự.
Thiệt hại về dân sự nó thể hiện ở tính chất mức độ của hành vi nguy hiểm cho xã hội, đây là căn cứ để cơ quan tiến hành tố tụng định tội danh và định khung hình phạt.
Cơ quan tiến hành tố tụng, người tham gia tố tụng và các cơ quan có thẩm quyền khác có liên quan cần tới cơ sở pháp lý này để áp dụng một cách thống nhất trong quá trình giải quyết một vụ án hình sự cụ thể. Qua đó để bổ sung Bộ luật hình sự, Bộ luật tố tụng hình sự và các văn bản pháp luật khác có liện quan.
1.2. Đặc điểm vấn đề dân sự trong vụ án hình sự
– Giải quyết mối quan hệ về tài sản hoặc quyền tài sản hay các quyền về nhân thân phi tài sản liên quan đến vụ án hình sự.
– Ngoài việc thể hiện yếu tố cưỡng chế cao nhất của Nhà nước được quy định trong pháp luật hình sự đối với người phạm tội còn có quan hệ luôn mang tính thỏa thuận giữa người phạm tội, ngoài ra còn có một chủ thể khác đó là người có quyền và nghĩa vụ liên quan.
– Mang đậm tính đền bù tương xứng.
– Trong một số vụ án cụ thể nó cũng có thể được xem xét giải quyết như một vụ án dân sự thông thường đối với trường hợp không làm ảnh hưởng đến nội dung vụ án hình sự.
– Chỉ được áp dụng trong việc giải quyết những quan hệ về bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng.
– Vấn đề dân sự trong vụ án hình sự được giải quyết khi có quyết định khởi tố vụ án hình sự.
1.3. Nội dung và hình thức giải quyết vấn đề dân sự trong vụ án hình sự.
1.3.1. Nội dung vấn đề dân sự trong vụ án hình sự
– Trả lại tài sản bị chiếm đoạt
Trong giai đoạn điều tra, truy tố, xét xử vụ án, các CQTHTT có quyền quyết định trả lại những vật chứng là những vật, tiền bạc thuộc sở hữu của Nhà nước, tổ chức hoặc cá nhân bị người phạm tội chiếm đoạt hoặc dùng làm công cụ, phương tiện phạm tội cho chủ sở hữu hoặc người quản lý hợp pháp, nếu xét thấy không ảnh hưởng đến việc giải quyết vụ án.
– Bồi thường giá trị tài sản do tài sản bị chiếm đoạt nhưng đã bị mất hoặc hủy hoại.
Tài sản bị chiếm đoạt mà mất mát hoặc hủy hoại thì cơ quan tiến hành tố tụng xem xét để hai bên thỏa thuận việc bồi thường, việc bồi thường có thể bằng vật tương đương hoặc bằng tiền tương ứng với giá trị tài sản bị mất, bị hủy hoại.
– Buộc sửa chữa tài sản bị hư hỏng
Nếu là vật bị hư hỏng thì bồi thường bằng cách tự sửa chữa vật, thuê người khác sửa chữa hoặc trả chi phí cho người thiệt hại sửa chữa vật. Nếu vật bị hư hỏng nặng không thể sửa chữa được như tình trạng ban đầu, thì người gây thiệt hại phải trả vật có mục đích và giá trị tương đương với vật bị hư hỏng.
– Bồi thường thiệt hại về lợi ích gắn liền với việc sử dụng, khai thác tài sản, chi phí hợp lý để ngăn chặn, hạn chế, khắc phục thiệt hại do tài sản bị chiếm đoạt, hủy hoại hoặc bị hư hỏng.
Đối với tài sản bị thiệt hại về lợi ích gắn liền với việc sử dụng và khai thác tài sản, những lợi ích này phải chắc chắn sẽ có, không áp dụng đối với trường hợp suy đoán để tính bồi thường, khi tính toán lợi ích thu được cần tính toán trừ đi các chi phí cần thiết để có lợi ích đó.
– Bồi thường thiệt hại do tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm, uy tín bị xâm hại.
Bản chất của việc bồi thường thiệt hại do tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm, uy tín bị xâm hại được quy định trong BLDS là trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng.
Căn cứ phát sinh trách nhiệm bồi thường thiệt hại được xác định gồm 4 điều kiện: Phải có thiệt hại xảy ra; Phải có hành vi gây thiệt hại; Có mối quan hệ nhân quả giữa hành vi gây thiệt hại và hậu quả xảy ra; Người gây thiệt hại phải có lỗi.
1.3.2. Hình thức giải quyết vấn đề dân sự trong vụ án hình sự
1.3.2.1. Giải quyết cùng với vụ án hình sự
Vấn đề dân sự được giải quyết với những vấn đề của trách nhiệm hình sự là việc các cơ quan tiến hành tố tụng chứng minh, xử lý những vấn đề thuộc trách nhiệm dân sự được tiến hành đồng thời với việc chứng minh giải quyết những vấn đề thuộc trách nhiệm hình sự của chủ thể tham gia tố tụng hình sự.
1.3.2.2. Giải quyết theo thủ tục tố tụng dân sự
Giải quyết vấn đề dân sự trong vụ án hình sự theo thủ tục tố tụng dân sự là việc tách phần dân sự trong vụ án hình sự ra để giải quyết bằng một vụ án dân sự.
1.4. Pháp luật Tố tụng hình sự một số nước trên thế giới về vấn đề dân sự trong vụ án hình sự và kinh nghiệm đối với Việt Nam
– Luật tố tụng hình sự của nước Cộng hòa Pháp, Có quy định về việc giải quyết vấn đề trách nhiệm dân sự trong vụ án hình sự thông qua việc quy định về các chủ thể tham gia tố tụng là nguyên đơn dân sự và bị cáo, người phải chịu trách nhiệm dân sự.
– Luật tố tụng hình sự của nước Liên bang Nga, nguyên tắc giải quyết vấn đề dân sự trong vụ án hình sự cũng được thể hiện thông qua việc quy định về nguyên đơn dân sự (Điều 44), bị đơn dân sự (Điều 54), sự tham gia hoạt động xét xử của nguyên đơn dân sự hoặc bị đơn dân sự (Điều 250), giải thích quyền của người bị hại, nguyên đơn dân sự, bị đơn dân sự (Điều 268), Nội dung, trình tự, thủ tục tranh luận của các bên (Điều 292), Những vấn đề được Tòa án giải quyết khi ra bản án (Điều 299), Những vấn đề khác cần quyết định trong phần quyết định của bản án (Điều 309).
– Luật tố tụng hình sự của nước Cộng hòa nhân dân Trung Hoa, quy định mục đích và những nguyên tắc cơ bản của luật tố tụng hình sự tại chương đầu tiên nhưng không có điều luật nào quy định về nguyên tắc giải quyết vấn đề dân sự trong vụ án hình sự. Tuy nhiên, Bộ luật Tố tụng Hình sự dành một chương riêng quy định về việc kiện dân sự (Chương VII). Bên cạnh đó, giải quyết vấn đề dân sự trong vụ án hình sự còn được quy định thông qua việc quy định về người bị hại, nguyên đơn dân sự, bị đơn dân sự và người có quyền và nghĩa vụ liên quan trong vụ án.
– Bộ luật Tố tụng Hình sự Cộng hòa Liên bang Đức, Bộ luật Tố tụng Hình sự của nước Cộng hòa Liên bang Đức cũng không quy định giải quyết vấn đề dân sự trong vụ án hình sự là một nguyên tắc cơ bản của luật tố tụng hình sự. Tuy nhiên, vấn đề dân sự trong vụ án hình sự cũng đã được đề cập trong Bộ luật thông qua việc quy định về việc quyết định các vấn đề liên quan đến dân sự, về việc bồi thường cho người bị hại và các quyền của người bị hại…
– Luật điều tra và tố tụng hình sự của Vương quốc Anh, không quy định về nguyên tắc giải quyết vấn đề dân sự trong vụ án hình sự và cũng không đề cập đến việc giải quyết vấn đề dân sự trong vụ án hình sự mà chỉ có các quy định thuần túy về điều tra hình sự và tố tụng hình sự.
Đối với pháp luật hình sự Việt Nam, việc quy định vấn đề dân sự trong vụ án hình sự trải qua nhiều giai đoạn lịch sử kể từ khi xuất hiện hai bộ luật lớn đó là Quốc triều hình luật và Hoàng Việt luật lệ.
Từ năm 1945 đến năm 2003, Bộ luật Tố tụng Hình sự năm 1988 chưa quy định giải quyết vấn đề dân sự trong vụ án hình sự là một nguyên tắc cơ bản của luật tố tụng hình sự. Tuy nhiên, giải quyết vấn đề dân sự trong vụ án hình sự đã được quy định trong Bộ luật thông qua các Điều 39 về người bị hại và Điều 40 về nguyên đơn dân sự
Khi Bộ luật Tố tụng Hình sự năm 2003 ra đời, lần đầu tiên giải quyết vấn đề dân sự trong vụ án hình sự được khái quát lên thành một nguyên tắc cơ bản của luật tố tụng hình sự. Bên cạnh đó, Bộ luật Tố tụng Hình sự năm 2003 còn quy định khá đầy đủ về nguyên đơn dân sự, bị đơn dân sự, người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan đến vụ án và người đại diện hợp pháp của họ.
Chương 2
THỰC TRẠNG GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ DÂN SỰ TRONG VỤ ÁN HÌNH SỰ TỪ THỰC TIỄN HUYỆN PHÚ THIỆN, TỈNH GIA LAI
2.1. Đặc điểm địa lý, kinh tế xã hội có liên quan đến việc giải quyết vấn đề dân sự trong vụ án hình sự từ thực tiễn huyện Phú Thiện, tỉnh Gia Lai
Huyện Phú Thiện, tỉnh Gia Lai có địa bàn rộng, xung quanh được bao bọc bởi đồi, núi của dãy trường sơn và một hệ thống kênh rạch, sông, suối dày đặc, nhiều vùng đất còn hoang vu. Do vậy, đây là điều kiện thuận lợi để tội phạm hình sự hoạt động, cũng như trú ẩn dẫn đến tình hình tội phạm diễn ra rất phức tạp và có xu hướng mở rộng phạm vi, cũng như ngày càng tinh vi và liên quan đến nhiều địa bàn khác. Tính chất, mức độ phạm tội ngày càng cao, tài sản bị thiệt hại có giá trị lớn, người phạm tội ngày càng nhiều.
2.2. Thực tiễn thực hiện các hình thức giải quyết vấn đề dân sự trong vụ án hình sự
2.2.1. Thực tiễn giải quyết vấn đề dân sự cùng với vụ án hình sự
Cũng như các địa bàn khác trong tỉnh Gia Lai và cả nước, địa bàn huyện Phú Thiện, tỉnh Gia Lai cũng phải thực hiện đầy đủ các bước, thủ tục giải quyết vấn đề dân sự trong vụ án hình sự theo quy định của BLHS, BLTTHS và BLDS, qua đó áp dụng trên cả địa bàn huyện và cũng theo các nội dung sau.
– Thực tiễn trả lại tài sản đã bị chiếm đoạt
Việc trả lại vật chứng tài sản tại các giai đoạn tố tụng tại đại bàn huyện hầu như không để xảy ra vướng mắc nào. Tại thời điểm này, khi thu giữ được tài sản bị chiếm đoạt, sau khi xác định được giá trị tài sản và xem xét những căn cứ theo pháp luật cơ quan điều tra đã tiến hành trả lại ngay cho chủ sở hữu hoặc người quản lý hợp pháp tài sản đó. Tuy nhiên, đến giai đoạn xét xử và thi hành án đã xảy ra nhiều trường hợp tòa án xem xét và xử lý tài sản chưa đúng với quy định của pháp luật.
– Thực tiễn bồi thường giá trị tài sản do tài sản bị chiếm đoạt nhưng đã bị mất hoặc bị hủy hoại
Trên thực tiễn tại địa phương vẫn còn tồn tại nhiều vụ việc mà cơ quan tiến hành khi xử lý còn lúng túng trong việc xác định giá trị thiệt hại và việc xử lý cho các bên tự thỏa thuận phương thức, cách thức bồi thường,…. Ngoài ra còn một số trường hợp xử lý không đúng theo quy định của pháp luật.
– Thực tiễn buộc sửa chữa tài sản bị hư hỏng
Khi có thiệt hại xảy ra các cơ quan tiến hành tố tụng địa phương luôn cho các bên tự thỏa thuận và hướng đến việc bồi thường cho người bị thiệt hại nặng hơn khi chưa xem xét yếu tố lỗi, và tâm lý của các bên cũng mong muốn mọi việc được giải quyết nhanh chóng nhất. Về cơ bản đó hoàn toàn không trái với pháp luật tuy nhiên cũng cần phải xem xét tổng thể các cấu thành và mức, độ lỗi của các bên vi phạm để được bồi thường.
– Bồi thường thiệt hại về lợi ích gắn liền với việc sử dụng, khai thác tài sản, chi phí hợp lý để ngăn chặn, hạn chế, khắc phục thiệt hại do tài sản bị chiếm đoạt, hủy hoại hoặc bị hư hỏng
Đối với vấn đề này tại huyện Phú Thiện chỉ xảy ra trong trường hợp do sự biến động của giá cả thị trường. Việc này cũng làm cho quá trình giải quyết của các. Việc xác định lợi tức phát sinh trong việc giá cả của tài sản làm cho vụ việc kéo dài, hoặc bỏ quên hoa lợi lợi tức khi nó không còn tồn tại trên thực tế.
– Bồi thường thiệt hại do tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm, uy tín bị xâm hại
Tại huyện Phú Thiện, hằng năm xảy ra rất nhiều vụ án xâm phạm đến do tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm, uy tín, ở giai đoạn xét xử Tòa án đã công nhận sự tự nguyện và cho hưởng tình tiết giảm nhẹ về việc bồi thường khắc phục hậu quả theo điểm b, khoản 1, Điều 46 BLHS, nhưng thực tế người phạm tội mới tạm nộp trước một khoản tiền bồi thường không đáng kể. Như vậy, việc tự nguyện bồi thường này chưa tương xứng với hành vi gây thiệt hại nhưng hiện nay chưa có quy định nào hướng dẫn về vấn đề này.
2.2.2. Thực tiễn tách ra giải quyết theo thủ tục tố tụng dân sự
Tại địa bàn huyện Phú Thiện, trong những năm qua hầu hết các vụ án hình sự nếu có vấn đề dân sự về bồi thường, bồi hoàn đều được xử lý cùng lúc với việc giải quyết án hình sự.
2.3. Nguyên nhân của những vướng mắc trong việc giải quyết vấn đề dân sự trong vụ án hình sự
Một hành vi vi phạm pháp luật xảy ra và đến mức phải chịu trách nhiệm hình sự đều ít hay nhiều phải chịu một phần giá trị về tài sản. Xuyên suốt quá trình giải quyết một vụ án hình sự về cơ bản các CQTHTT cũng như cơ quan Thi hành án dân sự đều ít hay nhiều gặp phải những khó khăn. Do đó, dẫn đến những tồn tại và hạn chế làm ảnh hưởng không nhỏ đến quá trình giải quyết vụ án hình sự trong thực tiễn.
– Bất cập trong quy định của pháp luật về vấn đề dân sự trong vụ án hình sự
Cơ sở pháp lý cho việc giải quyết vấn đề này chỉ có Điều 28 BLTTHS và một số quy định rải rác trong các văn bản hướng dẫn thi hành.
Bộ luật Tố tụng Hình sự hiện hành không quy định cụ thể nên dẫn đến sự áp dụng thiếu thống nhất trên phạm vi toàn quốc.
Bộ luật Tố tụng Hình sự chưa đưa ra khái niệm người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan đến vụ án dẫn đến việc có sự nhầm lẫn khi xác định tư cách tham gia tố tụng, làm ảnh hưởng tới quyền và lợi ích hợp pháp của họ trong quá trình giải quyết vấn đề dân sự.
Pháp luật hiện hành vẫn chưa đưa ra một khái niệm cụ thể về vấn đề dân sự trong VAHS, khi giải quyết một vụ án chủ yếu dựa vào kỹ năng cũng như việc hiểu biết về pháp luật dân sự của cá nhân, tổ chức có thẩm quyền và lấy đó là nền tảng để áp dụng trong thực tiễn.
Những vật chứng thuộc sở hữu của Nhà nước, tổ chức, cá nhân bị người phạm tội dùng làm công cụ, phương tiện phạm tội thì trả lại cho họ nhưng không quy định rõ đến yếu tố lỗi của những chủ thể này, nên dù họ có lỗi hay không có lỗi thì đều phải trả lại cho họ.
Pháp luật chưa có quy định nếu người gây thiệt hại nhưng không có khả năng về kinh tế hoặc khả năng không đủ để thanh toán tiền hay giá trị bồi thường mà mình gây thiệt hại cho người khác thì phải áp dụng biện pháp nào để đảm bảo quyền của người bị hại.
Khi xét xử, Pháp luật chưa quy định việc Tòa án tuyên bồi thường phải tính đến tính khả thi của bản án để quyết định phù hợp với thực tế.
– Chưa có cơ chế đảm bảo thực thực hiện
Trong quá trình giải quyết vụ án, các CQTHTT thường không quan tâm đúng mức tới việc giải quyết vấn đề trách nhiệm dân sự mà chỉ chú trọng đến việc giải quyết vấn đề trách nhiệm hình sự.
Những người tiến hành tố tụng thường không nghiên cứu kỹ Bộ luật Dân sự và các hướng dẫn của Hội đồng thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao về bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng nên xác định không đúng thiệt hại, quyết định mức bồi thường không chính xác hoặc tách phần dân sự trong vụ án hình sự để giải quyết không đúng quy định của pháp luật.
Công tác đào tạo, bồi dưỡng, tập huấn nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ cho cán bộ làm việc tại các cơ quan tiến hành tố tụng chưa được đầu tư đúng mức.
Quá trình giải quyết vụ án hình hầu hết các cơ quan tiến hành tố tụng chỉ tập trung vào quá trình chứng minh tội phạm đồng thời xem xét định khung hình phạt, loại tội phạm chứ thật sự chưa chú tâm vào vấn đề giải quyết về thiệt hại xảy ra.
Một số trường hợp sau khi xem xét tài sản thu giữ và thuộc những trường hợp trả lại có những tài sản giá trị nhỏ, chủ sở hữu, người quản lý hợp pháp tài sản ở xa hoặc không đến nhận tài sản làm cho việc giải quyết bị kéo dài.
Chưa có cơ chế bắt buộc các cơ quan khác ngoài cơ quan tố tụng cùng phối kết hợp trong quá trình giải quyết vấn đề dân sự trong vụ án hình sự.
Trong suốt quá trình giải quyết vụ án hình sự chưa có cơ chế rõ ràng trong việc phong tỏa, kê biên tài sản tránh trường hợp người phạm tội tẩu tán tài sản để trốn tránh nghĩa vụ bồi thường thiệt hai do mình gây ra.
Chương 3
HOÀN THIỆN QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT VÀ MỘT SỐ KIẾN NGHỊ NHẰM ĐẢM BẢO GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ DÂN SỰ TRONG VỤ ÁN HÌNH SỰ TỪ THỰC TIỄN HUYỆN PHÚ THIỆN, TỈNH GIA LAI
3.1. Hoàn thiện quy định của pháp luật về vấn đề dân sự trong vụ án hình sự.
Bổ sung quy định trong BLTTHS hoặc trong các văn bản hướng dẫn thi hành các nội dung “vấn đề dân sự trong vụ án hình sự”; “chưa có điều kiện chứng minh”; “không ảnh hưởng tới việc giải quyết vụ án hình sự” mà BLTTHS 2003 đã nêu ra nhưng chưa được qui định cụ thể theo hướng sau:
Thứ nhất, giải quyết vấn đề dân sự trong vụ án hình sự chỉ trong phạm vi “trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng”
Thứ hai, chưa có điều kiện chứng minh là trường hợp chưa xác định được người bị hại, nguyên đơn dân sự, người có quyền lợi nghĩa vụ liên quan đến vụ án; người bị hại và nguyên đơn dân sự chưa có yêu cầu; người bị hại, nguyên đơn dân sự hoặc người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan đến vụ án có yêu cầu nhưng không cung cấp đầy đủ chứng cứ chứng minh cho yêu cầu của mình; người bị hại, nguyên đơn dân sự, bị đơn dân sự, người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan đến vụ án vắng mặt tại phiên toà và việc này thật sự gây trở ngại cho việc giải quyết phần dân sự.
Thứ ba, tách vấn đề dân sự không ảnh hưởng tới việc giải quyết vụ án hình sự là phần dân sự được tách ra không liên quan đến việc xác định cấu thành tội phạm, việc xem xét tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ trách nhiệm hình sự của bị can, bị cáo.
– Bổ sung, hoàn thiện các quy phạm pháp luật về người tham gia tố tụng, đặc biệt là những người tham gia tố tụng có liên quan trực tiếp đến việc giải quyết phần trách nhiệm dân sự của vụ án đó là người bị hại, nguyên đơn dân sự, bị đơn dân sự, người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan đến vụ án. Cụ thể:
Thứ nhất, “Người có quyền lợi liên quan đến vụ án là người có lợi ích vật chất hoặc tinh thần có liên quan đến hành vi phạm tội của bị cáo và được cơ quan tiến hành tố tụng công nhận. Người có nghĩa vụ liên quan đến vụ án là người mà hành vi của họ có liên quan đến tội phạm do bị cáo thực hiện và theo pháp luật họ phải có trách nhiệm về hành vi của mình. Trách nhiệm của người có nghĩa vụ liên quan bao gồm cả trách nhiệm về vật chất và trách nhiệm về mặt tinh thần”.
Thứ hai, Trường hợp tội phạm không trực tiếp xâm hại tới tài sản của cơ quan, tổ chức thì để được xác định là nguyên đơn dân sự, cơ quan, tổ chức phải có đơn yêu cầu bồi thường. Trường hợp tội phạm trực tiếp xâm hại tới tài sản của cơ quan, tổ chức thì dù cơ quan, tổ chức đó có làm đơn yêu cầu bồi thường hay không cơ quan tiến hành tố tụng vẫn phải xác định họ tham gia tố tụng với tư cách là nguyên đơn dân sự.
– Bổ sung quy định thẩm quyền về việc tách vấn đề dân sự trong vụ án hình sự và việc tách này được thực hiện ở giai đoạn nào của quá trình giải quyết vụ án.
Về vấn đề đảm bảo hiệu lực của Bản án, Quyết định của TAND pháp luật hình sự cần phải có những quy định cụ thể về thu nhập của phạm nhân trong qua trình cải tạo, lao động tại trại giam để lấy đó làm nguồn bồi thường trách nhiệm dân sự do bản thân họ gây ra.
Nhất thiết phải quản lý chặt chẽ tài sản của cá nhân người phạm tội như là phong tỏa tài sản, tài khoản tránh trường hợp tẩu tán tài sản để trốn tránh nghĩa vụ dân sự mà họ phải chịu.
BLTTHS cần phải quy định về việc bảo quản tang tài vật từ quá trình điều tra, truy tố, xét xử đến thi hành án để đảm bảo tài sản không bị mất mát, hư hỏng và kịp thời xử lý theo quy định.
Trước khi ra quyết định về nghĩa vụ dân sự trong vụ án hình sự Tòa án phải xem xét tính khả thi của Bản án khi đưa ra thi hành, tránh trường hợp tuyên buộc vượt quá khả năng thi hành của người vi phạm dẫn đến tính hiệu quả trong thực tiễn không cao.
Việc bồi thường trách nhiệm dân sự cần phải quy định cụ thể hơn trong trường hợp ân xá, đặc xá.
Không nên quy định vấn đề này thành một nguyên tắc chỉ có tính chỉ dẫn định hướng chung như BLTTHS năm 2003 mà cần phải được tách ra quy định riêng trong một chương với ba nội dung là: Yêu cầu giải quyết vấn đề dân sự trong vụ án hình sự; Thủ tục giải quyết vấn đề dân sự trong vụ án hình sự và chuyển vụ án dân sự. Cụ thể như sau:
Thứ nhất, bổ sung quy định về yêu cầu giải quyết vấn đề dân sự trong vụ án hình sự
– Cá nhân, cơ quan, tổ chức bị thiệt hại về vật chất, tinh thần do hành vi phạm tội trực tiếp gây ra hoặc người đại diện hợp pháp của họ có quyền yêu cầu cơ quan tiến hành tố tụng bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình.
– Cơ quan, tổ chức có quyền khởi kiện vụ án dân sự theo quy định của pháp luật (Điều 162 BLDS) có quyền yêu cầu cơ quan tiến hành tố tụng bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, tập thể, lợi ích công cộng, lợi ích nhà nước [59].
Thứ hai, bổ sung quy định về thủ tục giải quyết vấn đề dân sự trong vụ án hình sự
– Việc giải quyết vấn đề dân sự trong vụ án hình sự được tiến hành cùng với việc giải quyết vụ án hình sự.
– Trường hợp vụ án hình sự phải giải quyết vấn đề bồi thường, bồi hoàn mà chưa có điều kiện chứng minh và không ảnh hưởng đến việc giải quyết vụ án hình sự thì có thể quyết định tách ra để giải quyết theo thủ tục tố tụng dân sự.
Thứ ba, bổ sung quy định về chuyển vụ án dân sự
– Trường hợp nguyên đơn đã khởi kiện vụ án dân sự có liên quan đến vụ án hình sự nhưng vụ án chưa được tiến hành xét xử theo thủ tục sơ thẩm, thì Tòa án đã thụ lý vụ án dân sự phải chuyển vụ án đến Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát hoặc Tòa án đang thụ lý vụ án hình sự để giải quyết vấn đề dân sự cùng với vụ án hình sự.
Nếu có yêu cầu áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời thì Tòa án đã thụ lý vụ án dân sự phải xem xét, quyết định áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời trước khi chuyển vụ án cho cơ quan có thẩm quyền giải quyết.
– Việc chuyển vụ án dân sự chỉ được tiến hành khi chưa có quyết định đưa vụ án hình sự ra xét xử [59].
Thứ tư, ngoài những quy định trên, cũng cần tính đến những quy định khác như thời hạn, trách nhiệm của cơ quan tiến hành tố tụng trong việc đảm bảo giải quyết vấn đề dân sự trong vụ án hình sự được tiến hành có hiệu quả.
Các cơ quan tiến hành tố tụng có trách nhiệm xác định thiệt hại về vật chất hoặc tinh thần do người phạm tội gây ra và hướng dẫn cho người bị hại khởi kiện yêu cầu người phạm tội bồi thường thiệt hại do hành vi phạm pháp luật gây ra;
Trong thời hạn 05 ngày kể từ khi xác định được thiệt hại xảy ra, nếu thấy cần thiết hoặc người phạm tội có dấu hiệu tẩu tán tài sản hay người bị thiệt hại có văn bản yêu cầu thì các cơ quan tiến hành tố tụng có quyền áp dụng các biện pháp khẩn cấp tạm thời theo quy định của BLTTDS;
Cơ quan tiến hành tố tụng có trách nhiệm yêu cầu người phạm tội khắc phục hay bồi thường thiệt hại do hành vi của họ gây ra cho người thiệt hại ở bất cứ giai đoạn nào của quá trình giải quyết vụ án hình sự.;
Trong thời hạn 15 ngày, kể từ ngày xác định được tài sản do người phạm tội chiếm đoạt, nếu xét thấy không ảnh hưởng đến giải quyết vụ án hình sự thì cơ quan tiến hành tố tụng ra quyết định trả lại cho chủ sở hữu hoặc người quản lý hợp pháp tài sản đó.
Thứ năm , cần phải có hướng dẫn cụ thể về việc áp dụng điểm b, khoản 1, Điều 46 BLHS
Việc tự nguyện bồi thường phải tương đương ít nhất là 1/2 giá trị tài sản bị thiệt hại hoặc ít nhất là 2/3 giá trị bồi thường theo thỏa thuận nếu thiệt hại đó là tính mạng, sức khỏe, tinh thần, danh dự, uy tín, nhân phẩm bị xâm hại. Trừ trường hợp pháp luật có quy định khác hoặc người được thụ hưởng có văn bản không yêu cầu bồi thường thiệt hại nữa.
Về khoản 2, Điều 41 và khoản 1, Điều 42: Đối với tài sản bị chiếm đoạt hoặc tài sản tạm giữ mà giá trị nhỏ hoặc không có giá trị thì trả lại cho chủ sở hữu hay người quản lý hợp pháp. Nếu sau ba lần thông báo mà không có người đến nhận hoặc không xác định được địa chỉ của người nhận thì xử lý điểm đ, khoản 2, Điều 76 BLTTHS.
3.2. Một số kiến nghị bảo đảm giải quyết vấn đề dân sự trong vụ án hình sự từ thực tiễn huyện Phú Thiện, tỉnh Gia Lai
Đối với vấn đề dân sự trong vụ án hình sự tại địa bàn huyện Phú Thiện, tỉnh Gia Lai cần phải có nhưng công tác cụ thể:
Tổ chức các hoạt động tuyên truyền giáo dục pháp luật nhằm nâng cao ý thức pháp luật đến từng người dân.
Ngày một cải thiện trình độ khoa học pháp luật của cán bộ, công chức trong các cơ quan tiến hành tố tụng và các cơ quan có thẩm quyền liên quan đến việc giải quyết vấn đề dân sự trong vụ án hình sự.
Mở các lớp bồi dưỡng, tập huấn trình độ chuyên môn nghiệp vụ cho cán bộ công chức cũng như Hội thẩm nhân dân để họ nhận biết được vai trò và nhiệm vụ của mình trong quá trình thực hành áp dụng pháp luật.
Phải có cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan ban ngành, đặc biệt là ký kết các văn bản phối hợp liên ngành giữa cơ quan công an, Tòa án nhân dân, viện kiểm sát nhân dân và Chi cục thi hành án dân sự về giải quyết các vụ án hình sự. Đồng thời đảm bảo được sự ủng hộ của chính quyền địa phương trong quá trình giải quyết từng vụ việc cụ thể.
Tăng cường công tác đầu tư xây dựng cơ sở vật chất như kho tang vật, các trang thiết bị để bảo quản tài sản thu giữ.
KẾT LUẬN
1. Việc giải quyết vấn đề dân sự phát sinh do việc thực hiện tội phạm trong cùng vụ án hình sự có ý nghĩa quan trọng đảm bảo tính khách quan, nhanh chóng, kịp thời trong việc giải quyết vụ án, đảm bảo các quyền và lợi ích hợp pháp của những người tham gia tố tụng mà còn có ý nghĩa tích cực trong đấu tranh phòng và chống tội phạm.
2. Việc thực hiện trách nhiệm dân sự của bị can, bị cáo còn nhằm thực hiện trách nhiệm hình sự của họ.
3. Giải quyết vấn đề dân sự trong vụ án hình sự chi phối toàn bộ quá trình giải quyết vụ án, có ý nghĩa quan trọng trong việc đấu tranh chống và phòng ngừa tội phạm cũng như bảo đảm cho các quyền cơ bản của công dân được bảo vệ và tôn trọng, là cơ sở pháp lý để các cơ quan tiến hành tố tụng tiến hành điều tra, truy tố, xét xử vấn đề dân sự trong vụ án hình sự.
4. Trên cơ sở làm rõ khái niệm, ý nghĩa và các đặc điểm cơ bản của vấn đề dân sự trong vụ án hình sự, xem xét mối quan hệ giữa vấn đề này với giải quyết vấn đề khác liên quan của luật tố tụng hình sự, tiến hành phân loại vấn đề dân sự trong vụ án hình sự luận văn đã làm rõ nội dung của vấn đề dân sự trong vụ án hình sự làm tiền đề cho việc nghiên cứu thực trạng.
5. Luận văn xác định rõ quan hệ pháp luật giữa những người tham gia tố tụng và nhiệm vụ của các CQTHTT, người tiến hành tố tụng khi xem xét giải quyết đồng thời với vụ án hình sự. Nêu các căn cứ, thẩm quyền tách vấn đề dân sự trong vụ án hình sự; trình tự, thủ tục giải quyết, trên cơ sở đó lý giải tại sao Bộ luật Hình sự, Bộ luật Tố tụng Hình sự không có nhiều điều luật quy định về giải quyết vấn đề dân sự trong vụ án hình sự, làm cơ sở cho việc đưa ra những kiến giải lập pháp nhằm hoàn thiện pháp luật về giải quyết vấn đề dân sự trong vụ án hình sự.
6. Thực tiễn áp dụng pháp luật để giải quyết vấn đề dân sự trong vụ án hình sự trên địa bàn huyện Phú Thiện, tỉnh Gia Lai vẫn còn có những hạn chế nhất định, làm ảnh hưởng tới quyền và lợi ích hợp pháp của các cá nhân, cơ quan, tổ chức.
7. Nguyên nhân của những hạn chế trong việc giải quyết vấn đề dân sự trong vụ án hình sự trên địa bàn huyện Phú Thiện, tỉnh Gia Lai là do các quy định của pháp luật hiện hành về giải quyết vấn đề dân sự trong vụ án hình sự còn thiếu, chưa cụ thể và thường được quy định rải rác trong các văn bản hướng dẫn thi hành; đội ngũ cán bộ trong các cơ quan tiến hành tố tụng còn thiếu, chưa được đào tạo, bồi dưỡng đầy đủ về chuyên môn, nghiệp vụ.
8. Để khắc phục những khó khăn, vướng mắc trong việc giải quyết vấn đề dân sự trong vụ án hình sự đòi hỏi phải từng bước hoàn thiện các quy định về vấn đề này. Đặc biệt cần quy định trình tự, thủ tục giải quyết vấn đề dân sự trong vụ án hình sự, pháp điển hóa các quy định trong các văn bản hướng dẫn thành các điều luật trong Bộ luật Hình sự, Bộ luật Tố tụng Hình sự; Bên cạnh việc xử lý vấn đề trách nhiệm hình sự, các CQTHTT, người tiến hành tố tụng cần coi trọng cả việc giải quyết vấn đề dân sự, cần thường xuyên cập nhật, nghiên cứu kỹ các quy định của luật dân sự, luật tố tụng dân sự và các văn bản hướng dẫn thi hành để có thể giải quyết vụ án được đúng theo quy định của pháp luật [13].
Ngoài ra, về công tác cán bộ, cần tăng cường việc đào tạo, đào tạo lại hoặc bồi dưỡng về chuyên môn nghiệp vụ cho cán bộ trong các cơ quan tiến hành tố tụng theo hướng có chất lượng, hiệu quả, đảm bảo đủ về số lượng, tinh về chất lượng.
E:\DỮ LIỆU COP CỦA CHỊ YẾN\LUAN VAN VIEN HAN LAM\LUAT HINH SU DOT 2\CUA NGUYEN\LUAN VAN NGUYEN MINH HAO
