Giải quyết khiếu nại hành chính về đất đai từ thực tiễn quận Sơn Trà

Giải quyết khiếu nại hành chính về đất đai từ thực tiễn quận Sơn Trà, thành phố Đà Nẵng

Giải quyết khiếu nại hành chính về đất đai từ thực tiễn quận Sơn Trà, thành phố Đà Nẵng

1. Tính cấp thiết của đề tài

Khiếu nại đất đai là một hiện tượng xảy ra phổ biến trong xã hội; đặc biệt khi nước ta chuyển đổi sang nền kinh tế thị trường. Quyền khiếu nại là một trong những quyền cơ bản của công dân, từ lâu đã được ghi nhận trong nhiều văn bản pháp luật, trước hết là Hiến pháp đạo luật cơ bản của nước ta.

Mặc dù pháp luật về quyền khiếu nại đã được chỉnh sửa nhiều lần nhưng thực tiễn cho thấy công tác giải quyết khiếu nại của cơ quan nhà nước vẫn còn bộc lộ nhiều khó khăn, bất cập.

Quận Sơn Trà, thành phố Đà Nẵng kể từ năm 2000 thực hiện chính sách di dời giải tỏa của thành phố đã được chỉnh trang quy hoạch khang trang, có tốc độ đô thị hóa cao với nhiều dự án đang được triển khai để phát triển kinh tế – xã hội. Vì vậy, cũng giống như nhiều đô thị khác, khiếu nại hành chính trong lĩnh vực đất đai ở quận Sơn Trà, thành phố Đà Nẵng rất phức tạp, bộc lộ không ít những vướng mắc, bất cập cần được nghiên cứu, tháo gỡ.

Xuất phát từ những yêu cầu trên cùng với tâm huyết của bản thân tác giả muốn đóng góp xây dựng nhằm nâng cao công tác giải quyết khiếu nại về lĩnh vực đất đai tại UBND quận Sơn Trà – nơi tác giả đang công tác, luận văn “Giải quyết khiếu nại hành chính về đất đai từ thực tiễn quận Sơn Trà, thành phố Đà Nẵng” làm đề tài cho luận văn tốt nghiệp cao học của mình.

2. Tình hình nghiên cứu đề tài

3. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu

– Làm rõ cơ sở lý luận áp dụng pháp luật trong giải quyết khiếu nại hành chính về đất đai.

– Đánh giá thực trạng, chỉ ra những kết quả đạt được và những hạn chế, yếu kém, tồn tại và nguyên nhân trong áp dụng pháp luật giải quyết khiếu nại hành chính về đất đai tại quận Sơn Trà, thành phố Đà Nẵng.

– Đề xuất các giải pháp cơ bản nhằm nâng cao hiệu quả việc áp dụng pháp luật trong giải quyết khiếu nại hành chính về đất đai tại quận Sơn Trà, thành phố Đà Nẵng.

4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

– Đối tượng nghiên cứu: Nghiên cứu cơ chế giải quyết khiếu nại hành chính về đất đai từ thực tiễn quận Sơn Trà, thành phố Đà Nẵng.

– Phạm vi nghiên cứu: Quận Sơn Trà, thành phố Đà Nẵng giai đoạn 2010-2014 .

5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu

Ngoài các quan điểm và nguyên tắc của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử, Luận văn còn nghiên cứu dựa trên một số phương pháp phân tích, tổng hợp, chứng minh…để đánh giá tình hình giải quyết khiếu nại và xâu chuỗi các vấn đề và hoàn thiện luận văn.

6. Ý nghĩa của đề tài

– Nghiên cứu về mặt lý luận và thực tiễn trong cơ chế giải quyết khiếu nại hành chính về đất đai từ thực tiễn quận Sơn Trà, thành phố Đà Nẵng.

– Tìm ra những vướng mắc trong cơ chế giải quyết khiếu nại hành chính về đất đai ở quận Sơn Trà, thành phố Đà Nẵng từ đó mạnh dạn đề ra các biện pháp giải quyết phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả giải quyết khiếu nại hành chính trong lĩnh vực đất đai của cả nước nói chung và ở quận Sơn Trà, thành phố Đà Nẵng nói riêng.

7. Kết cấu của đề tài

Ngoài phần mở đầu, kết luận, tổng quan tài liệu, tài liệu tham khảo và phụ lục, nội dung chính của luận văn được chia thành 3 chương:

Chương 1. Những vấn đề lý luận và pháp luật về giải quyết khiếu nại hành chính về lĩnh vực đất đai.

Chương 2. Thực tiễn giải quyết khiếu nại hành chính về lĩnh vực đất đai tại quận Sơn Trà, thành phố Đà Nẵng giai đoạn 2010 – 2014.

Chương 3. Các giải pháp nâng cao hiệu quả việc giải quyết khiếu nại hành chính về đất đai ở quận Sơn Trà, thành phố Đà Nẵng trong giai đoạn hiện nay.

Chương 1
NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LUẬT VỀ GIẢI QUYẾT KHIẾU NẠI HÀNH CHÍNH VỀ LĨNH VỰC ĐẤT ĐAI

1.1. Quan niệm về giải quyết khiếu nại hành chính

1.1.1. Khái niệm về khiếu nại hành chính

Ở Việt Nam, khiếu nại là một khái niệm được đề cập nhiều, sử dụng rộng rãi trong đời sống xã hội, không giới hạn trong một lĩnh vực nào mà bao trùm tất cả các phạm vi chủ yếu của đời sống xã hội và trong hoạt động quản lý nhà nước. Tuỳ thuộc mục đích và góc độ nghiên cứu mà khiếu nại được hiểu theo những nghĩa khác nhau.

– Khiếu nại là gì? Khiếu nại theo gốc tiếng Latinh: Complant, nghĩa là “sự phàn nàn, phản ứng, bất bình của người nào đó về vấn đề có liên quan” [55, tr.205]. Theo Đại từ điển tiếng Việt, khiếu nại được hiểu là “thắc mắc, đề nghị xem xét lại những kết luận, quyết định do cấp có thẩm quyền đã làm, đã chuẩn y” [63, tr.904].

“Hành vi hành chính” có thể bi khiếu nại là hành vi hành chính của cơ quan hành chính nhà nước, của người có thẩm quyền trong cơ quan hành chính nhà nước khi thực hiện nhiệm vụ, công vụ theo quy định của pháp luật.

Trên thực tế, khiếu nại hành chính là phương thức quan trọng mà thông qua đó công dân yêu cầu các cơ quan nhà nước để bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của mình, đồng thời là phương tiện mà nhờ nó các cơ quan nhà nước hoặc cán bộ, công chức trong các cơ quan đó kiểm tra được tính pháp lý, tính đúng đắn của các quyết định, hành vi mà mình đã thực hiện. Khiếu nại hành chính phải chứa đựng các chứng cứ của việc vi phạm các quyền hoặc lợi ích được pháp luật quy định. Do vậy có thể hiểu khiếu nại hành chính là hình thức bảo vệ quyền công dân trước các quyết định hoặc hành vi vi phạm của cơ quan nhà nước.

1.1.2. Khái niệm về giải quyết khiếu nại hành chính

Khiếu nại về đất đai là một dạng của khiếu nại hành chính, do vậy từ khái niệm khiếu nại hành chính ta đi đến khái niệm khiếu nại về đất đai. Khiếu nại về đất đai là việc công dân, cơ quan, tổ chức theo trình tự, thủ tục khiếu nại và giải quyết khiếu nại do Luật Đất đai và Luật Khiếu nại, tố cáo quy định đề nghị cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền xem xét lại quyết định hành chính, hành vi hành chính trong lĩnh vực quản lý đất đai khi có căn cứ cho rằng quyết định hoặc hành vi đó là trái pháp luật, xâm phạm quyền, lợi ích hợp pháp của mình.

1.2. Quy trình giải quyết khiếu nại hành chính về đất đai

1.2.1. Vai trò và những đặc điểm cơ bản của giải quyết khiếu nại về đất đai

* Vai trò áp dụng pháp luật trong giải quyết khiếu nại về đất đai

– Áp dụng pháp luật trong giải quyết khiếu nại về đất đai có vai trò quan trọng trong việc bảo đảm quyền, lợi ích hợp pháp của người sử dụng đất

– Áp dụng pháp luật trong giải quyết khiếu nại về đất đai có vai trò quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả hoạt động quản lý nhà nước

– Áp dụng pháp luật trong giải quyết khiếu nại về đất đai có vai trò quan trọng trong việc bảo đảm phát huy quyền làm chủ của nhân dân, củng cố mối quan hệ, lòng tin giữa nhân dân với Đảng và Nhà nước

– Áp dụng pháp luật trong giải quyết khiếu nại về đất đai có vai trò quan trọng trong việc tăng cường pháp chế xã hội chủ nghĩa “Pháp chế xã hội chủ nghĩa là một chế độ đặc biệt của đời sống chính trị xã hội, trong đó tất cả các cơ quan nhà nước, tổ chức kinh tế, tổ chức xã hội, nhân viên nhà nước, nhân viên các tổ chức xã hội và mọi công dân đều phải tôn trọng và thực hiện pháp luật một cách nghiêm chỉnh, triệt để và chính xác” [52, tr.542-543].

* Những đặc điểm cơ bản trong giải quyết khiếu nại về đất đai

Khiếu nại đất đai là một loại khiếu nại hành chính nên nó mang đầy đủ đặc điểm của khiếu nại hành chính nói chung đồng thời cũng có những điểm riêng, đặc thù của nó.

1.2.2. Các giai đoạn áp dụng pháp luật trong giải quyết khiếu nại về đất đai

* Giai đoạn tiếp nhận, thụ lý đơn, hồ sơ và đánh giá chứng cứ có liên quan đến vụ việc

* Giai đoạn lựa chọn quy phạm pháp luật để giải quyết vụ việc

* Giai đoạn ký và ban hành quyết định

* Giai đoạn tổ chức triển khai thực hiện quyết định

1.2.3. Thẩm quyền giải quyết khiếu nại về đất đai của các cơ quan hành chính nhà nước ở địa phương nói chung và uỷ ban nhân dân cấp quận huyện nói riêng

Khoản 2 Điều 138 Luật đất đai 2003 quy định việc giải quyết khiếu nại được thực hiện như sau:

a) Trường hợp khiếu nại quyết định hành chính, hành vi hành chính về quản lý đất đai do Chủ tịch Uỷ ban nhân dân huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh giải quyết lần đầu mà người khiếu nại không đồng ý với quyết định giải quyết thì có quyền khởi kiện tại Toà án nhân dân hoặc tiếp tục khiếu nại đến Chủ tịch Uỷ ban nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương.

b) Trường hợp khiếu nại quyết định hành chính, hành vi hành chính về quản lý đất đai do Chủ tịch Uỷ ban nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương giải quyết lần đầu mà người khiếu nại không đồng ý với quyết định giải quyết thì có quyền khởi kiện tại Toà án nhân dân;

c) Thời hiệu khiếu nại quyết định hành chính, hành vi hành chính về quản lý đất đai là ba mươi ngày, kể từ ngày nhận được quyết định hành chính hoặc biết được có hành vi hành chính đó. Trong thời hạn bốn mươi lăm ngày, kể từ ngày nhận được quyết định giải quyết khiếu nại lần đầu mà người khiếu nại không đồng ý thì có quyền khiếu nại đến cơ quan nhà nước có thẩm quyền hoặc khởi kiện tại Toà án nhân dân.

Giải quyết khiếu nại hành chính về đất đai từ thực tiễn quận Sơn Trà, thành phố Đà Nẵng
Giải quyết khiếu nại hành chính về đất đai từ thực tiễn quận Sơn Trà, thành phố Đà Nẵng

Chương 2

THỰC TIỄN GIẢI QUYẾT KHIẾU NẠI HÀNH CHÍNH
VỀ ĐẤT ĐAI TẠI QUẬN SƠN TRÀ, THÀNH PHỐ ĐÀ NẴNG GIAI ĐOẠN 2010-2014

2.1. Tổng quan về Sơn Trà, thành phố Đà Nẵng

2.1.1. Lịch sử hình thành phát triển quận Sơn Trà

2.1.2. Tình hình phát triển kinh tế – xã hội của quận Sơn Trà, thành phố Đà Nẵng trong những năm gần đây

Sơn Trà là một quận vừa có vị trí thuận lợi về phát triển kinh tế, có đường nội quận nối với quốc lộ 14B nối Tây Nguyên – Lào, vừa là địa bàn quan trọng về quốc phòng – an ninh, có cảng nước sâu Tiên Sa là cửa khẩu quan hệ kinh tế quốc tế không chỉ của thành phố Đà Nẵng mà của cả khu vực, có bờ biển đẹp, là khu vực tập trung các cơ sở quốc phòng, có vị trí quan trọng trong chiến lược an ninh khu vực và quốc gia. 

Để thực hiện thắng lợi mục tiêu phát triển kinh tế – xã hội trong thời gian đến, quận Sơn Trà tiếp tục khai thác các lợi thế và huy động mọi nguồn lực để đẩy nhanh tốc độ đô thị hoá và tập trung phát triển kinh tế theo hướng ưu tiên phát triển công nghiệp để thúc đẩy phát triển dịch vụ. Điều này được minh chứng qua bảng số liệu như sau:

Bảng 2.1. Cơ cấu các ngành sản xuất trên địa bàn giai đoạn 2010 – 2014

Chỉ tiêuNăm
20102014
Giá trị sản xuất
(Tỷ đồng)
Cơ cấu
(%)
Giá trị sản xuất
(Tỷ đồng)
Cơ cấu
(%)
Tổng giá trị sản xuất2077,6331004041,961100
Dịch vụ578,83227,861615,05039,96
Công nghiệp – Xây dựng1336,90664,352234,73655,29
Nông lâm – Thủy sản161,895 7,79192,1754,75

(Số liệu phòng kinh tế quận)

Nhóm ngành công nghiệp – xây dựng vẫn chiếm tỷ trọng nhiều nhất 55,29% (năm 2014) so với các ngành khác, giảm 1,16% so với năm 2010 (64,35%) nhưng giá trị sản xuất tăng 1,67 lần so với năm 2010. Còn lại nhóm ngành Nông – Lâm – Ngư có tỷ trọng khiêm tốn với 4,75% (năm 2014) giảm 1,64% so với năm 2010 (7,79%), với giá trị sản xuất 192,175 tỷ (2014) tăng 1,18 lần so với năm 2010.

Bảng 2.2. Một số chỉ tiêu về lao động quận Sơn Trà giai đoạn 2010 – 2014

Chỉ tiêuNăm
20102014
Dân số trung bình117.247137.080
Nguồn lao động77.08989.470
– Dân số trong độ tuổi có khả năng lao động75.34487.657
+ Dân số trong độ tuổi hoạt động kinh tế52.23460.709
+ Học sinh, sinh viên15.7718.498
+ Nội trợ4.7105.421
+ Khác2.6303.028
– Dân số ngoài độ tuổi có tham gia lao động1.7451.813
Lực lượng lao động53.97962.409
+ Đang làm việc51.20558.987
+ Thất nghiệp2.7743.422
Tỷ lệ thất nghiệp (%)5.145.48

(Số liệu phòng LĐTB&XH quận)

Số liệu ở bảng 2.2 cho thấy, năm 2014, nguồn lao động của quận là 89.470 người, chiếm 65,27% so với dân số trung bình trên địa bàn, trong đó lực lượng lao động là 62.409 người chiếm 69,75% so với nguồn lao động. Số người có việc làm thường xuyên, ổn định là 58.987 người chiếm 94,51% so với lực lượng lao động. Số người không có việc làm là 3.422 người chiếm 5,48% so với lực lượng lao động quận.

2.1.3. Đánh giá chung về điều kiện tự nhiên, kinh tế – xã hội của quận Sơn Trà, thành phố Đà Nẵng

* Thuận lợi

– Về vị trí địa lý: Sơn Trà nằm ở phía Đông của thành phố có đường nội quận nói với quốc lộ 14B nối Tây Nguyên – Lào, có cảng nước sâu Tiên Sa nối với đường hàng hải quốc tế, là một trong các cửa ngõ quốc tế về đường biển của thành phố Đà Nẵng, tạo thuận lợi cho việc giao lưu với bên ngoài, phát triển mạnh kinh tế biển và các dịch vụ cảng.

– Lợi thế của vị trí địa lý quận Sơn Trà là có 3 mặt giáp biển với nhiều bãi tắm đẹp đã tạo cho Sơn Trà một lợi thế so sánh rất lớn về phát triển kinh tế biển cũng như phát triển các loại hình du lịch biển trong chiến lược phát triển kinh tế biển và tổng thể phát triển du lịch của thành phố Đà Nẵng, vùng miền Trung và của cả nước.

– Sản xuất, khai thác thủy sản hình thành và trở thành nghề truyền thống, lại nằm cạnh một trung tâm công nghiệp lớn, một số thị trường có sức mua mạnh, tiêu thụ một khối lượng lớn hàng thủy sản cho tiêu dùng hàng ngày và cho công nghiệp chế biến.

– Khu công nghiệp Đà Nẵng và khu công nghiệp dịch vụ thủy sản Thọ Quang đã thu hút được các nhà đầu tư sẽ là hạt nhân quan trọng để làm nền tảng cho việc phát triển các ngành nghề tiểu thủ công nghiệp và sự hình thành của các vệ tinh công nghiệp trên địa bàn quận.

– Quận Sơn Trà có nguồn nhân lực dồi dào, lực lượng lao động cần cù, sáng tạo.

– Về cơ sở hạ tầng: đến nay kết cấu hạ tầng đã từng bước được hoàn thiện đưa vào sử dụng làm động lực thúc đẩy các ngành, các vùng phát triển

– Hệ thống giao thông trên địa bàn quận được mở rộng, nâng cấp, xây mới với hệ thống hiện đại, tạo nhiều thuận lợi cho việc đi lại của người dân cũng như vận chuyển hàng hóa, thông thương tới các khu vực lân cận với quận.

* Khó khăn

– Tình hình tăng trưởng kinh tế của quận cao hơn so với tăng trưởng kinh tế của thành phố, tuy nhiên phát triển chưa thực sự bền vững.

– Các ngành dịch vụ chưa được quan tâm đúng mức nên phát triển còn chậm, lĩnh vực thương mại chủ yếu là thành phần kinh tế dân doanh phát triển tự phát, chưa có sức cạnh tranh. Lực lượng lao động trong ngành có trình độ văn hóa, chuyên môn và ngoại ngữ không nhiều. Bên cạnh đó, tiềm năng du lịch đã có từ rất lâu nhưng chưa khai thác , hoặc khai thác chưa đầy đủ.

– Việc quản lý đô thị còn nhiều bất cập, cơ sở hạ tầng phát triển nhưng thiếu đồng bộ, việc bố trí tái định cư còn chậm ảnh hưởng đến đời sống nhân dân trên địa bàn. Việc khớp nối các khu quy hoạch chưa triệt để nên còn xảy ra hiện tượng ngập úng cục bộ trong khu dân cư, nhất là các khu vực chỉnh trang, nơi có công trình thấp hơn các khu vực đã quy hoạch. Hệ thống giao thông công cộng chưa phát triển.

2.2. Chức năng, nhiệm vụ, cơ cấu tổ chức Ủy ban nhân dân quận Sơn Trà, thành phố Đà Nẵng

2.2.1. Chức năng, nhiệm vụ Ủy ban nhân dân quận Sơn Trà

Ủy ban nhân dân quận Sơn Trà là cơ quan hành chính Nhà nước tại địa phương, thực hiện quản lý toàn diện trên tất cả các lĩnh vực theo Hiến pháp, Pháp luật, các văn bản của cơ quan Nhà nước cấp trên. Trong quá trình quản lý, Ủy ban nhân dân quận tổ chức điều hành, phối hợp hoạt động giữa các cơ quan Nhà nước trên địa bàn quận, chỉ đạo, đôn đốc, đảm bảo để các cơ quan thực hiện đầy đủ và có kết quả, thực hiện đúng theo tinh thần Pháp luật. Mục đích của hoạt động quản lý là nhằm huy động mọi nguồn lực của địa phương phục vụ cho sự phát triển, làm tròn nghĩa vụ đối với Nhà nước.

2.2.2. Cơ cấu tổ chức Ủy ban nhân dân quận Sơn Trà

2.3. Tình hình khiếu nại về đất đai trên địa bàn quận Sơn Trà, thành phố Đà Nẵng giai đoạn 2010-2014

2.3.1. Tình hình khiếu nại trong lĩnh vực đất đai ở Quận Sơn Trà, thành phố Đà Nẵng

Trong những năm qua, công tác áp dụng pháp luật trong giải quyết khiếu nại về đất đai trên địa bàn quận Sơn Trà đã có nhiều chuyển biến tích cực và dần đi vào nền nếp, giải quyết được một số lượng lớn các vụ việc, chất lượng giải quyết được nâng lên, nhiều “điểm nóng”, nhiều vụ việc phức tạp, gay gắt, kéo dài đã được Quận ủy, Uỷ ban nhân dân quận và các cấp các ngành trong quận giải quyết dứt điểm, quyền và lợi ích hợp pháp của người sử dụng đất đã được khôi phục góp phần làm ổn định tình hình an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội, phục vụ phát triển kinh tế – xã hội của địa phương trong những năm qua.

Theo báo cáo của Uỷ ban nhân dân quận Sơn Trà từ năm 2010 đến năm 2014, các cơ quan hành chính Nhà nước trong quận đã tiếp 37.016 lượt người đến khiếu nại, tố cáo; nhận 25.235 đơn khiếu nại, tố cáo; riêng đơn khiếu nại là 18.567 đơn bằng 73,57% tổng số đơn khiếu nại, tố cáo. Bình quân tiếp 7403 lượt người/năm, nhận 5047 đơn khiếu nại, tố cáo/năm. (Xem bảng 2.3).

Bảng 2.3. Đơn khiếu nại các cơ quan hành chính nhà nước
quận Sơn Trà tiếp nhận

NămTiếp dân (lượt

người)

Tổng số

đơn khiếu

nại

Đơn khiếu nại
Tổng sốLiên quan đến đất đaiThuộc

thẩm

quyền GQ

Số đơnTỷ lệ
2010829655814200138633,0%403
2011744547573485150843,27%393
2012724152123747150940,27%437
2013731252063732225860,50%771
2014704944793403241671,00%770
Tổng370612523518567907748,89%2774

Nguồn:[57]

Như vậy, số lượng lượt đơn của năm sau có xu hướng tăng nhiều hơn so với năm trước. Số lượng lượt đơn chưa nói lên số lượng vụ việc cần giải quyết nhưng lại là một chứng cứ rất rõ để nói lên rằng cả hệ thống hành chính lẫn hệ thống tư pháp giải quyết không tốt tình trạng khiếu nại về đất đai.

2.3.2. Nội dung khiếu nại về đất đai

Thứ nhất, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư, giải phóng mặt bằng

Thứ hai, đòi lại đất cũ: Đòi lại đất tôn giáo đã hiến, cho, cho mượn hoặc chính quyền đã sử dụng làm nhà trẻ, trường học, mẫu giáo nhà văn hoá…

Thứ ba, khiếu nại liên quan đến giấy chứng nhận quyền sử dụng đất và các nội dung khác: thường tập trung như cấp giấy không đúng vị trí, diện tích; cấp không đúng chủ sử dụng đất; trình tự, thủ tục cấp giấy chứng nhận; thu hồi giấy chứng nhận đã cấp; gia hạn sử dụng đất…

2.3.3. Nguyên nhân chủ yếu phát sinh khiếu nại về đất đai

Một là, do hệ thống chính sách pháp luật về đất đai trong thời gian dài chưa hoàn chỉnh, đồng bộ, chưa điều chỉnh hết được các quan hệ về đất đai, liên tục sửa đổi, bổ sung để hoàn thiện.

Hai là, công tác quản lý đất đai cũng còn nhiều bất cập, hồ sơ địa chính chưa được quan tâm đúng mức, chưa đầy đủ, không đủ cơ sở cho việc quản lý đất đai.

Ba là, việc tổ chức tuyên truyền, phổ biến, giáo dục chính sách, pháp luật đất đai nói chung, giải quyết khiếu nại về đất đai nói riêng cho những người làm công tác giải quyết khiếu nại về đất đai và nhân dân còn bất cập, chưa hiệu quả, chưa đáp ứng yêu cầu hiện nay, nên nhận thức của một bộ phận nhân dân về pháp luật còn mơ hồ, cũng dễ phát sinh các khiếu kiện.

Bốn là, công tác bồi thường, giải phóng mặt bằng có nhiều bất cập.

Năm là, bên cạnh sự thiếu nhất quán, không đồng bộ về chính sách thì sự yếu kém trong chỉ đạo, điều hành ở địa phương khi giải quyết công việc liên quan tới người dân cũng là một lý do quan trọng khác dẫn đến tình trạng căng thẳng về khiếu nại.

Sáu là, việc giao đất trái thẩm quyền, không đúng đối tượng, giao sai diện tích, vị trí, sử dụng tiền thu từ đất sai quy định của pháp luật hoặc người sử dụng đất đã làm đủ các nghĩa vụ theo quy định nhưng không được hợp thức quyền sử dụng đất, cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất là những nguyên nhân tạo thành khiếu kiện đông người, thành các đoàn khiếu kiện đến các cơ quan Trung ương.

2.4. Thực trạng áp dụng pháp luật trong giải quyết khiếu nại về đất đai của Ủy ban nhân dân quận Sơn Trà, thành phố Đà Nẵng thời gian qua

2.4.1. Kết quả áp dụng pháp luật trong giải quyết khiếu nại về đất đai của Uỷ ban nhân dân quận Sơn Trà

Bảng 2.4. Kết quả giải quyết đơn của cơ quan hành chính quận Sơn Trà

NămĐã giải quyếtChất lượng giải quyết
Tổng sốTỷ lệĐúngĐúng một phầnSai
Số vụTỷ lệSố vụTỷ lệSố vụTỷ lệ
201031689,58%4813,30%20657,06%10729,64%
201135891,09%6919,27%15342,74%13637,99%
201232975,29%298,81%19158,05%10933,13%
201367887,94%8312,24%24936,73%34651,03%
201467087,01%8112,09%25437,91%33550,00%
Tổng239686,37%31012,94%105343,95%103343,11%

Nguồn:[57]

2.4.2. Tồn tại, hạn chế trong áp dụng pháp luật giải quyết khiếu nại về đất đai của Ủy ban nhân dân quận Sơn Trà hiện nay

* Tồn tại

Hiện đang tồn tại một thực tế là không ít trường hợp quyết định giải quyết khiếu nại về đất đai đã phát sinh hiệu lực pháp luật nhưng chưa được phát huy về tính giá trị pháp lý, nhiều quyết định đã có hiệu lực pháp luật nhưng không khả thi trên thực tế do đương sự không chấp hành quyết định.

* Hạn chế

Qua nghiên cứu hồ sơ và quyết định giải quyết các vụ việc bị khiếu nại có thể nói trong 4 giai đoạn của quy trình áp dụng pháp luật, thì những hạn chế, yếu kém xảy ra với mức độ khác nhau ở cả 4 giai đoạn. Điều này nói lên việc các bộ phận, cơ quan chức năng, chuyên môn chưa làm tốt vai trò tham mưu cho Chủ tịch Uỷ ban nhân dân cùng cấp trong quá trình thực hiện áp dụng pháp luật giải quyết khiếu nại về đất đai.

2.4.3. Nguyên nhân của những tồn tại, hạn chế trong áp dụng pháp luật giải quyết khiếu nại về đất đai của Uỷ ban nhân dân quận Sơn Trà

* Nguyên nhân khách quan

Thứ nhất: nguyên nhân từ diễn biến phức tạp của tình hình khiếu nại về đất đai và giải quyết khiếu nại về đất đai trong xã hội.

Thứ hai, một nguyên nhân khác làm cho hoạt động áp dụng pháp luật trong giải quyết khiếu nại về đất đai còn nhiều hạn chế như hiện nay, là công tác giải thích, hướng dẫn áp dụng pháp luật còn nhiều bất cập.

Thứ ba, sự yếu kém trong công tác tổ chức thi hành pháp luật về đất đai, pháp luật về khiếu nại, tố cáo.

* Nguyên nhân chủ quan

Thứ nhất, về sự thiếu hụt cán bộ, năng lực, trình độ cán bộ: Đất đai là vấn đề phức tạp, đã và đang phát sinh nhiều khiếu kiện, nhưng tổ chức và cơ chế giải quyết khiếu kiện thiếu ổn định và nhìn chung còn bất cập so với yêu cầu thực tế.

Thứ hai, sự thiếu gương mẫu, sa sút về phẩm chất đạo đức của một bộ phận cán bộ, công chức; sự thiếu hiểu biết và thiếu ý thức chấp hành pháp luật của một bộ phận nhân dân.

Thứ ba, bên cạnh các nguyên nhân trên còn có nguyên nhân hạn chế trong công tác chỉ đạo của cấp lãnh đạo, của người có thẩm quyền do thiếu kịp thời, chưa kiên quyết; sự phối hợp giữa các cơ quan, ban ngành đoàn thể khi giải quyết khiếu nại;

Giải quyết khiếu nại hành chính về đất đai từ thực tiễn quận Sơn Trà, thành phố Đà Nẵng
Giải quyết khiếu nại hành chính về đất đai từ thực tiễn quận Sơn Trà, thành phố Đà Nẵng

Chương 3
CÁC GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ GIẢI QUYẾT
KHIẾU NẠI HÀNH CHÍNH VỀ ĐẤT ĐAI TẠI QUẬN SƠN TRÀ, THÀNH PHỐ ĐÀ NẴNG TRONG GIAI ĐOẠN HIỆN NAY

3.1. Những yêu cầu khách quan đảm bảo áp dụng pháp luật trong giải quyết khiếu nại về đất đai

3.1.1. Yêu cầu bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người sử dụng đất, bảo đảm ổn định và an sinh xã hội

Khiếu nại là một trong những quyền cơ bản của công dân đã được ghi nhận trong Hiến pháp. Giải quyết khiếu nại nói chung và khiếu nại về đất đai nói riêng là trách nhiệm, nghĩa vụ của các cơ quan hành chính nhà nước. Giải quyết tốt các khiếu nại về đất đai của người sử dụng đất thực chất là việc bảo đảm tốt các quyền và nghĩa vụ cơ bản của người sử dụng đất.

Đó là những yếu tố, những tiền đề cơ bản bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của người sử dụng đất và bảo vệ lợi ích của Nhà nước, của xã hội. Để nhận thức đúng đắn bản chất, vai trò, trách nhiệm của Nhà nước đối với việc thực hiện và bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của người sử dụng đất, vấn đề đặt ra là phải khắc phục quan niệm sự lệ thuộc của người sử dụng đất đối với các cơ quan công quyền. Do vậy, trách nhiệm của Nhà nước là phải ghi nhận kịp thời, khẳng định về mặt pháp lý, không ngừng củng cố các quyền đó, các quyền của người sử dụng đất đều được tôn trọng và bảo đảm thực hiện như: Quyền chuyển đổi, chuyển nhượng, cho thuê, cho thuê lại, thừa kế, tặng cho quyền sử dụng đất; quyền thế chấp, bảo lãnh, góp vốn bằng quyền sử dụng đất; quyền được hưởng thành quả lao động, kết quả đầu tư trên đất; quyền được Nhà nước bảo hộ khi bị người khác xâm phạm đến quyền sử dụng đất hợp pháp của mình, quyền được bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất cũng như quyền khiếu nại các quyết định hành chính, hành vi hành chính về quản lý đất đai khi cho rằng quyết định, hành vi đó xâm phạm quyền, lợi ích của mình.

Để thực hiện và bảo vệ tốt quyền và lợi ích hợp pháp của người sử dụng đất cần chú ý một số vấn đề sau:

Một là, Nhà nước và pháp luật là công cụ, phương tiện hữu hiệu nhất để thực hiện, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người sử dụng đất.

Hai là, các quyền và nghĩa vụ người sử dụng đất phải được qui định chủ yếu trong Luật, đồng thời phải là những quyền, nghĩa vụ thực tế, khả thi, phù hợp với điều kiện khách quan và yêu cầu ổn định, phát triển của xã hội.

Ba là, đơn giản hoá các trình tự, thủ tục thực hiện các quyền, nghĩa vụ của người sử dụng đất, tạo thuận lợi cho người sử dụng đất khi thực hiện và bảo vệ các quyền, lợi ích chính đáng, hợp pháp cũng như thực hiện các nghĩa vụ của họ.

Bốn là, bảo đảm thực hiện, bảo vệ các quyền, nghĩa vụ của người sử dụng đất phải bằng bộ máy nhà nước và trách nhiệm của Nhà nước trước người sử dụng đất cũng như nghĩa vụ và trách nhiệm của người sử dụng đất trước Nhà nước.

3.1.2. Yêu cầu tăng cường pháp chế Xã hội chủ nghĩa trong lĩnh vực đất đai

“Pháp chế xã hội chủ nghĩa là một chế độ đặc biệt của đời sống chính trị xã hội, trong đó tất cả các cơ quan nhà nước, tổ chức kinh tế, tổ chức xã hội, nhân viên nhà nước, nhân viên các tổ chức xã hội và mọi công dân đều phải tôn trọng và thực hiện pháp luật một cách nghiêm chỉnh, triệt để và chính xác” [5 2, tr.542-543].

Trong những năm vừa qua, hoạt động quản lý nhà nước bằng pháp luật đối với đất đai đã thể hiện tập trung đường lối đổi mới của Đảng và Nhà nước, thúc đẩy phát triển kinh tế, góp phần ổn định chính trị, xã hội.

Hoạt động bảo vệ pháp luật chưa bảo đảm được vai trò của nó. Công tác thanh tra chưa kịp thời phát hiện hành vi vi phạm pháp luật, đưa ra các biện pháp xử lý và khắc phục hiệu quả, chưa đủ răn đe, giáo dục, phòng ngừa hành vi vi phạm pháp luật.

Vai trò và trách nhiệm đại diện chủ sở hữu của nhà nước đối với đất đai chưa được xác định rõ. Chưa thực hiện tốt công khai, dân chủ trong việc thực thi chính sách, pháp luật về đất đai.

Quản lý Nhà nước về đất đai còn nhiều hạn chế, yếu kém, quản lý thị trường bất động sản bị buông lỏng. Người sử dụng đất chưa thực hiện tốt các nghĩa vụ đối với nhà nước.

Một bộ phận cán bộ, đảng viên tha hoá, đã lợi dụng chức quyền để trục lợi, tham nhũng trong công tác quản lý, sử dụng đất đai, gây ảnh hưởng xấu trong xã hội và bất bình trong nhân dân.

3.1.3. Yêu cầu khắc phục những khiếm khuyết của áp dụng pháp luật trong giải quyết khiếu nại về đất đai của Uỷ ban nhân dân quận Sơn Trà, Thành phố Đà Nẵng

Tình hình khiếu nại về đất đai hiện nay vẫn còn diễn biến phức tạp, tiềm ẩn những nhân tố gây mất ổn định chính trị – xã hội. Ngoài ra, hoạt động áp dụng pháp luật giải quyết khiếu nại về đất đai của các cơ quan hành chính nhà nước còn nhiều tồn tại, bất cập, cần có những giải pháp chấn chỉnh nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả công tác này.

Thực tiễn trong công tác quản lý nhà nước về lĩnh vực đất đai ở quận Sơn Trà nói chung, đối với hoạt động áp dụng pháp luật trong giải quyết khiếu nại về đất đai của Uỷ ban nhân dân quận Sơn Trà nói riêng, thì những khiếm khuyết đó được thể hiện, bộc lộ ở nhiều mặt với nhiều phạm vi, mức độ khác nhau đó là:

– Ở các cơ quan chức năng, chuyên môn đang có không ít cán bộ, công chức người tham gia giải quyết khiếu nại về đất đai chưa thể hiện đúng vai trò, trách nhiệm hay ngán ngại công việc nên hiệu quả công tác chưa cao.

– Công tác tiếp dân, giải quyết khiếu nại còn hình thức, hiệu quả chưa cao. Một số nơi còn coi nhẹ công tác tiếp dân nên đã bố trí những cán bộ có năng lực hạn chế làm công tác tiếp dân; chưa thực hiện đối thoại với người khiếu nại theo pháp luật quy định; lãnh đạo chính quyền chưa có lịch trực tiếp tiếp dân, nhiều nơi thường uỷ quyền hoặc khoán trắng cho cơ quan Thanh tra cùng cấp tiếp.

– Hiện nay còn nhiều trường hợp chưa được giải quyết dứt điểm do thiếu thống nhất, kiên quyết giữa các cấp, các ngành; còn chưa có văn bản hướng dẫn cụ thể việc áp dụng đối với những trường hợp có các quy định khác nhau về cùng một vấn đề; áp dụng pháp luật còn chưa thống nhất đối với vụ việc có tính chất tương tự nhau; nhiều vụ việc để tồn đọng, kéo dài, giải quyết nhiều lần, giải quyết quá hạn luật định.

– Khi phát sinh khiếu nại, cấp uỷ, chính quyền, các ban ngành đoàn thể nhiều nơi chưa thực sự tập trung chỉ đạo giải quyết kịp thời, còn để kéo dài. Sự thiếu quan tâm chỉ đạo trong tổng kết để đúc kết kinh nghiệm thực tiễn, làm cơ sở để ban hành những chính sách kịp thời, phù hợp và thiết thực nhằm phục vụ tốt hơn cho quá trình quản lý đất đai ở tại địa phương.

3.1.4. Yêu cầu của sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước và hội nhập kinh tế quốc tế

Thực hiện chính sách mở cửa, hội nhập và hợp tác quốc tế với phương châm Việt Nam muốn làm bạn với tất cả các nước.

Vì vậy, để đảm bảo việc áp dụng văn bản pháp luật của quốc gia giải quyết khiếu nại về đất đai phù hợp với pháp luật, điều ước quốc tế, ngay từ bây giờ các nhà hoạch định pháp luật, xây dựng pháp luật phải có chiến lược về chính sách đổi mới, hoàn chỉnh, phù hợp hơn nữa trong các quy định pháp luật về giải quyết khiếu nại có liên quan đến đất đai.

3.2. Giải pháp bảo đảm áp dụng pháp luật trong giải quyết khiếu nại về đất đai ở quận Sơn Trà, thành phố Đà Nẵng hiện nay

3.2.1. Giải pháp chung

Để việc áp dụng pháp luật trong giải quyết khiếu nại về đất đai nói chung và của Uỷ ban nhân dân quận Sơn Trà nói riêng được thuận lợi, phát huy hiệu lực, hiệu quả; đảm bảo công bằng và tính khả thi thì ngay từ bây giờ, cần tập trung giải quyết những vấn đề có tính giải pháp cơ bản sau:

* Tiếp tục hoàn thiện hệ thống pháp luật đất đai, khắc phục, chấn chỉnh những mâu thuẫn, xung đột giữa pháp luật đất đai với pháp luật có liên quan

* Tiếp tục hoàn thiện pháp luật khiếu nại và giải quyết khiếu nại, đề xuất thành lập cơ quan tài phán hành chính để phúc quyết các quyết định hành chính về quản lý đất đai cũng như các quyết định hành chính khác khi bị khiếu kiện

* Tiếp tục hoàn thiện cơ chế giải quyết khiếu nại nói chung, khiếu nại về đất đai nói riêng

3.2.2. Giải pháp cụ thể

* Đẩy mạnh tuyên truyền, phổ biến, giáo dục về pháp luật nói chung, pháp luật đất đai, pháp luật khiếu nại, tố cáo nói riêng

Để tăng cường hiệu quả áp dụng pháp luật trong giải quyết khiếu nại về đất đai đáp ứng yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do dân và vì dân ở nước ta hiện nay thì yêu cầu đặt ra là phải làm thế nào cho mọi người đều hiểu rõ những quy định của pháp luật nói chung, các quy định của pháp luật đất đai, pháp luật khiếu nại, tố cáo nói riêng. Muốn vậy chúng ta phải đẩy mạnh công tác tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật nói chung, pháp luật đất đai, pháp luật khiếu nại, tố cáo nói riêng cho cán bộ và nhân dân để đảm bảo tính thống nhất trong nhận thức và thực hiện pháp luật. Hoạt động tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật nhằm mục đích nâng cao hiểu biết về pháp luật, ý thức pháp luật và văn hoá pháp lý cho cán bộ làm công tác quản lý nhà nước nói riêng và mọi tầng lớp nhân dân nói chung, xây dựng được ý thức chấp hành pháp luật của mọi người dân và của toàn xã hội.

* Nâng cao năng lực quản lý đất đai và năng lực áp dụng pháp luật giải quyết khiếu nại về đất đai cho cán bộ, công chức hành chính

Để nâng cao năng lực quản lý đất đai và năng lực áp dụng pháp luật giải quyết khiếu nại về đất đai cho cán bộ, công chức hành chính thì công tác cán bộ có ý nghĩa rất quan trọng và mang tính quyết định. Lênin đã khẳng định vai trò của cán bộ như sau: “Nghiên cứu con người, tìm những cán bộ có bản lĩnh hiện nay đó là then chốt; nếu không thế thì tất cả mọi mệnh lệnh và quyết định sẽ chỉ là mớ giấy lộn” [29, tr.473].

* Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác giải quyết khiếu nại, đề cao trách nhiệm, phát huy sức mạnh tổng hợp của cả hệ thống chính trị trong công tác giải quyết khiếu nại về đất đai

Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng, đề cao trách nhiệm, phát huy sức mạnh tổng hợp của cả hệ thống chính trị đối với công tác giải quyết khiếu nại về đất đai là một yêu cầu quan trọng trong giai đoạn hiện nay, đặc biệt là trong điều kiện xây dựng Nhà nước pháp quyền Việt Nam xã hội chủ nghĩa. Đảng lãnh đạo bằng việc đề ra đường lối, chủ trương cụ thể trên tất cả các lĩnh vực trong đó có lĩnh vực đất đai; từ đó Nhà nước thể chế hoá những đường lối, chủ trương đó thành pháp luật, thành những quy định chung thống nhất trên quy mô toàn quốc về quản lý, sử dụng đất đai.

Đối với các cấp chính quyền ở quận Sơn Trà, thì việc tăng cường vai trò lãnh đạo của các cấp uỷ Đảng, đề cao trách nhiệm, phát huy sức mạnh tổng hợp của cả hệ thống chính trị trong công tác giải quyết khiếu nại về đất đai có ý nghĩa rất quan trọng, muốn làm được điều này trước hết phải nêu cao vai trò lãnh đạo của các cấp uỷ, sự quản lý điều hành của các cấp chính quyền. Các cấp uỷ cần có Nghị quyết lãnh đạo công tác giải quyết khiếu nại. Các cấp chính quyền cần có kế hoạch thực hiện nhiệm vụ giải quyết khiếu nại, phân công trách nhiệm một cách rõ ràng, cụ thể để giải quyết kịp thời, dứt điểm các vụ việc khiếu nại của người sử dụng đất. Thủ trưởng cơ quan quản lý hành chính nhà nước thường xuyên kiểm tra, đôn đốc, chỉ đạo việc thực hiện nhiệm vụ giải quyết khiếu nại thuộc thẩm quyền. Trong quá trình giải quyết, các cơ quan nhà nước phải thu thập đầy đủ tài liệu, chứng cứ khách quan, làm rõ nguyên nhân phát sinh khiếu nại, kết luận rõ đúng, sai, đề ra phương án giải quyết phù hợp, có lý, có tình.

Như vậy, việc tăng cường vai trò lãnh đạo của các cấp uỷ Đảng từ quận đến cơ sở trong việc thực hiện chính sách, pháp luật đất đai phải được cụ thể hoá phù hợp với đặc điểm tình hình của các địa phương trong tỉnh bằng các Chỉ thị, Nghị quyết để chính quyền, đoàn thể, cán bộ, đảng viên và toàn thể nhân dân thực hiện quản lý, sử dụng đất đai theo đúng chủ trương, đường lối, quan điểm của Đảng. Đặc biệt, các chi uỷ, chi bộ, Đảng viên ở từng cơ sở vừa phải nêu cao vai trò gương mẫu của mình, vừa phải phát hiện và đấu tranh kịp thời với những biểu hiện vi phạm pháp luật đất đai. Các cấp, các ngành và mọi người dân trong tỉnh cần tập trung vào việc thực hiện tốt các nghị quyết của Đảng bộ quận Sơn Trà đã đề ra.

KẾT LUẬN

Trong những năm qua, nhất là từ khi có Luật đất đai năm 2003 đến nay, việc áp dụng pháp luật trong giải quyết khiếu nại về đất đai của các cơ quan hành chính nhà nước nói chung và của Uỷ ban nhân dân cấp quận nói riêng đã có nhiều chuyển biến tích cực và dần đi vào nền nếp, giải quyết được một số lượng lớn các vụ việc, chất lượng giải quyết được nâng lên, nhiều “điểm nóng”, nhiều vụ việc phức tạp, gay gắt, kéo dài đã được giải quyết dứt điểm, quyền và lợi ích hợp pháp của người sử dụng đất đã được khôi phục góp phần làm ổn định tình hình an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội, phục vụ phát triển kinh tế – xã hội. Tuy nhiên, trong nhiều trường hợp hoạt động áp dụng pháp luật trong giải quyết khiếu nại về đất đai còn bộc lộ nhiều hạn chế, yếu kém. Nguyên nhân cơ bản là hệ thống văn bản quy phạm pháp luật về đất đai chưa đầy đủ, còn mâu thuẫn, chồng chéo, chậm được hướng dẫn thi hành và khó áp dụng; sự phức tạp của tình hình khiếu nại về đất đai; công tác giải thích, hướng dẫn áp dụng pháp luật còn nhiều bất cập; sự yếu kém trong công tác tổ chức thi hành pháp luật về đất đai, pháp luật về khiếu nại, tố cáo, áp dụng pháp luật chưa phù hợp theo quy định của pháp luật, nhiều sai sót trong quy trình xây dựng văn bản, nội dung văn bản và cách thức tổ chức triển khai quyết định. Ngoài ra là những hạn chế, yếu kém về phẩm chất, năng lực, trình độ của người làm công tác giải quyết khiếu nại về đất đai chính là nhân tố ảnh hưởng đến chất lượng hoạt động áp dụng pháp luật trong giải quyết khiếu nại về đất đai.

Do đó trước tình hình khiếu nại về đất đai còn diễn biến phức tạp, để tiếp tục hoàn thiện hơn nữa hệ thống pháp luật đất đai, khắc phục những hạn chế, yếu kém, nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động áp dụng pháp luật trong giải quyết khiếu nại về đất đai của các cơ quan hành chính nhà nước nói chung, của Uỷ ban nhân dân quận Sơn Trà nói riêng, bảo đảm cho pháp luật đất đai, pháp luật khiếu nại, tố cáo đi vào cuộc sống một cách dễ dàng và thuận tiện, đáp ứng được yêu cầu của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa thì việc nghiên cứu vấn đề áp quận, huyện là hết sức quan trọng và cần thiết. Thông qua đó nhằm rút ra những kinh nghiệm thực tiễn để tiếp tục bổ sung hoàn thiện về mặt lý luận. Đồng thời, trên cơ sở những giải pháp được rút ra sẽ góp phần quan trọng cho việc xây dựng pháp luật, ban hành pháp luật và thực hiện pháp luật về đất đai được thống nhất, chặt chẽ, thông suốt và nghiêm minh, sát hợp với nhu cầu của đời sống xã hội, đáp ứng yêu cầu hội nhập kinh tế quốc tế. Góp phần tăng cường pháp chế, xây dựng nhà nước pháp quyền Việt Nam xã hội chủ nghĩa giàu đẹp, công bằng, dân chủ, văn minh.

LIỆN HỆ:

SĐT+ZALO: 0935568275

E:\DỮ LIỆU COP CỦA CHỊ YẾN\LUAN VAN VIEN HAN LAM\LUAT HANH CHINH\HUYNH VAN HUNG

Trả lời

Email của bạn sẽ không được hiển thị công khai. Các trường bắt buộc được đánh dấu *