Tình hình tội trộm cắp tài sản trên địa bàn thành phố Đà Nẵng
1. Tính cấp thiết của đề tài
Thành phố Đà Nẵng là trung tâm phát triển kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội của miền Trung, có hệ thống giao thông thuận lợi về đường bộ, đường sắt, đường thủy và đường hàng không. Đà Nẵng là một trong những cửa ngõ quan trọng để Việt Nam giao lưu với các nước trong khu vực và trên thế giới, là điểm cuối của tuyến hành lang kinh tế Đông – Tây, có vị trí thuận lợi cho hoạt động kinh doanh, du lịch. Dân số Đà Nẵng có khoảng 242.309 hộ với 1.046.200 nhân khẩu, cùng với hơn 19.284 hộ với 130.837 nhân khẩu tạm trú (tính đến ngày 30/6/2015). Ngoài ra, hàng năm Đà Nẵng đón hơn 20.000 sinh viên từ các tỉnh, thành phố trong cả nước đến học tập, nghiên cứu. Trong những năm qua, thành phố đã thực hiện nhiều chính sách, đường lối phát triển đúng đắn nên Đà Nẵng đã và đang phát triển về mọi mặt, cải thiện chất lượng cuộc sống, trình độ dân trí được nâng cao, an sinh xã hội được quan tâm, môi trường đầu tư thông thoáng, thu hút nhiều nguồn đầu tư cả trong nước lẫn nước ngoài. Bên cạnh đó, nền kinh tế thị trường cũng có những tác động tiêu cực đối với xã hội, đó là tình trạng phân hóa giàu nghèo, nạn thất nghiệp, tội phạm hình sự và tệ nạn xã hội gia tăng; đặc biệt là tội phạm trộm cắp tài sản trên địa bàn thành phố diễn ra rất phức tạp, chiếm tỷ lệ ngày càng cao với những phương thức, thủ đoạn tinh vi, đa dạng; các đối tượng phạm tội thường xuyên thay đổi quy luật và hoạt động lưu động liên quan đến nhiều địa bàn khác nhau. Đối tượng phạm tội đa dạng, nhiều thành phần, có đối tượng cơ hội, nhất thời nhưng có nhiều đối tượng hoạt động có tính chất chuyên nghiệp, hình thành băng, nhóm, đường dây gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản của Nhà nước, của nhân dân ảnh hưởng lớn đến ANTT. Công tác đảm bảo an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội trên địa bàn thành phố được đặt lên như là ưu tiên hàng đầu. Các lực lượng chức năng đã tổ chức nhiều hoạt động chuyên môn nghiệp vụ để phòng ngừa, giảm thiểu tình hình phức tạp của tội phạm trộm cắp tài sản trên địa bàn thành phố. Tuy nhiên, dưới nhiều nguyên nhân khác nhau nên tình hình tội phạm trộm cắp tài sản trên địa bàn thành phố Đà Nẵng vẫn chưa thấy có biểu hiện thuyên giảm. Thực tiễn trong những năm qua cho thấy, tội trộm cắp tài sản luôn luôn chiếm phần đa số về lượng và gây bất ổn trên diện rộng đối với đời sống nhân dân. Vì vậy, vấn đề cấp thiết hiện nay là cần nghiên cứu tổng kết, rút kinh nghiệm công tác đấu tranh, phòng ngừa tội phạm trộm cắp tài sản; khảo sát, đánh giá về tình hình tội trộm cắp tài sản trên địa bàn toàn thành phố; từ đó rút ra các nguyên nhân của tình hình tội trộm cắp tài sản làm cơ sở để xây dựng các giải pháp, biện pháp phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động phòng ngừa tội phạm nói chung và tội trộm cắp tài sản nói riêng.
Dưới góc độ nghiên cứu lý luận, hiện nay chưa có công trình khoa học nào nghiên cứu chuyên sâu về tình hình tội phạm trộm cắp tài sản trên địa bàn thành phố Đà Nẵng. Vì vậy, tác giả đã lựa chọn đề tài “Tình hình tội trộm cắp tài sản trên địa bàn thành phố Đà Nẵng” làm đề tài luận văn thạc sĩ luật học là cấp thiết trên cả phương diện lý luận và thực tiễn.
2. Tình hình nghiên cứu đề tài
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
3.1. Mục đích nghiên cứu
Luận văn nghiên cứu đánh giá về thực trạng, diễn biến của tội phạm trộm cắp tài sản xảy ra trên địa bàn thành phố Đà Nẵng; từ đó rút ra được nguyên nhân của tình hình tội phạm trộm cắp tài sản làm cơ sở để xây dựng các giải pháp phòng ngừa tội phạm trộm cắp tài sản trên địa bàn thành phố Đà Nẵng.
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
– Phân tích những vấn đề lý luận chung về tình hình tội trộm cắp tài sản; Nghiên cứu, phân tích, đánh giá thực tiễn tình hình tội trộm cắp tài sản trên địa bàn thành phố Đà Nẵng từ năm 2013 đến năm 2017; phân tích mối quan hệ giữa tình hình tội trộm cắp tài sản với nhân thân người phạm tội trộm cắp tài sản và với nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội phạm này, đồng thời dự báo tình hình tội phạm trộm cắp tài sản trên địa bàn thành phố Đà Nẵng; đề xuất các giải pháp phòng ngừa tội trộm cắp tài sản trên địa bàn thành phố Đà Nẵng.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
4.1. Đối tượng nghiên cứu
Luận văn lấy các quan điểm khoa học về tội phạm, tình hình tội phạm và về tình hình tội trộm cắp tài sản trên địa bàn thành phố Đà Nẵng; đề xuất các giải pháp phòng ngừa tội trộm cắp tài sản trên địa bàn thành phố Đà Nẵng.
4.2. Phạm vi nghiên cứu
Về thời gian: Từ năm 2013 đến năm 2017; Địa bàn: Thành phố Đà Nẵng.
5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu
5.1. Cơ sở lý luận
Đề tài nghiên cứu dựa trên cơ sở phương pháp luận của Chủ nghĩa Mác – Lê nin, tư tưởng Hồ Chí Minh và các quan điểm, chủ trương, chính sách của Đảng, nhà nước về đấu tranh, phòng ngừa tội phạm.
5.2. Phương pháp nghiên cứu
Trong quá trình nghiên cứu đề tài tác giả đã sử dụng các phương pháp nghiên cứu như: Phương pháp biện chứng, phương pháp hệ thống, thống kê; phương pháp nghiên cứu hồ sơ, phương pháp tổng kết kinh nghiệm thực tiễn, phương pháp so sánh, tổng hợp, diễn dịch và quy nạp; phương pháp tọa đàm, trao đổi lấy ý kiến chuyên gia.
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn
6.1. Ý nghĩa lý luận
– Nghiên cứu, làm rõ những vấn đề lý luận về tình hình tội phạm trộm cắp tài sản;
– Khảo sát, đánh giá thực trạng, diễn biến của tội phạm trộm cắp tài sản trên địa bàn thành phố Đà Nẵng từ năm 2013 đến năm 2017;
– Xây dựng các biện pháp phòng ngừa tội phạm trộm cắp tài sản trên địa bàn thành phố Đà Nẵng để áp dụng trong thực tiễn;
6.2. Ý nghĩa thực tiễn
Luận văn có thể dùng làm tài liệu phục vụ nghiên cứu khoa học, giảng dạy.
7. Kết cấu của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, luận văn gồm 3 chương:
Chương 1: Những vấn đề lý luận về tình hình tội trộm cắp tài sản.
Chương 2: Thực tiễn tình hình tội trộm cắp tài sản trên địa bàn thành phố Đà Nẵng.
Chương 3: Dự báo và giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động phòng ngừa tội phạm trộm cắp tài sản trên địa bàn thành phố đà nẵng.
NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ TÌNH HÌNH
1.1.1. Khái niệm tình hình tội trộm cắp tài sản
Bộ luật hình sự năm 2015, sửa đổi bổ sung năm 2017 (sau đây gọi tắt là BLHS) quy định về tội phạm trộm cắp tài sản tại Điều 173 như sau:
1. Người nào trộm cắp tài sản của người khác trị giá từ 2.000.000 đồng đến dưới 50.000.000 đồng hoặc dưới 2.000.000 đồng nhưng thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt cải tạo không giam giữ đến 3 năm hoặc phạt tù từ 6 tháng đến 3 năm:
a) Đã bị xử phạt vi phạm hành chính về hành vi chiếm đoạt tài sản mà còn vi phạm;
b) Đã bị kết án về tội này hoặc về một trong các tội quy định tại các điều 168, 169, 170, 171, 172, 174, 175 và 290 của Bộ luật này, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm;
c) Gây ảnh hưởng xấu đến an ninh, trật tự, an toàn xã hội;
d) Tài sản là phương tiện kiếm sống chính của người bị hại và gia đình họ; tài sản là kỷ vật, di vật, đồ thờ cúng có giá trị đặc biệt về mặt tinh thần đối với người bị hại.
2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây thì bị phạt tù từ 2 năm đến 7 năm:
a) Có tổ chức;
b) Có tính chất chuyên nghiệp;
c) Chiếm đoạt tài sản trị giá từ 50.000.000 đồng đến dưới 200.000.000 đồng;
d) Dùng thủ đoạn xảo quyệt, nguy hiểm;
đ) Hành hung để tẩu thoát;
e) Trộm cắp tài sản trị giá từ 2.000.000 đồng đến dưới 50.000.000 đồng nhưng thuộc một trong các trường hợp quy định tại các điểm a, b, c và d khoản 1 Điều này;
g) Tái phạm nguy hiểm.
3. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 7 năm đến 15 năm:
a) Chiếm đoạt tài sản trị giá từ 200.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng;
b) Trộm cắp tài sản trị giá từ 50.000.000 đồng đến dưới 200.000.000 đồng nhưng thuộc một trong các trường hợp quy định tại các điểm a, b, c và d khoản 1 Điều này;
c) Lợi dụng thiên tai, dịch bệnh.
4. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 12 năm đến 20 năm:
a) Chiếm đoạt tài sản trị giá 500.000.000 đồng trở lên;
b) Trộm cắp tài sản trị giá từ 200.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng nhưng thuộc một trong các trường hợp quy định tại các điểm a, b, c và d khoản 1 Điều này;
c) Lợi dụng hoàn cảnh chiến tranh, tình trạng khẩn cấp.
5. Người phạm tội còn có thể bị phạt tiền từ 5.000.000 đồng đến 50.000.000 đồng.
Từ những quy định của BLHS có thể thấy: Tội phạm trộm cắp tài sản là một loại tội phạm về trật tự xã hội được quy định trong BLHS mà người phạm tội thực hiện hành vi lén lút, bí mật nhằm chiếm đoạt tài sản thuộc quản lý của người khác. Tuy nhiên, dưới góc độ tội phạm học thì tội phạm nói chung và tội phạm trộm cắp tài sản nói riêng là những hiện tượng xã hội tiêu cực, ảnh hưởng đến tình hình an ninh trật tự, quyền và lợi ích hợp pháp của người dân. Việc nghiên cứu tình hình tội phạm trộm cắp tài sản luôn được các cơ quan bảo vệ pháp luật quan tâm, để từ đó rút ra được nguyên nhân của tình hình tội phạm và có thể xây dựng được các biện pháp phòng ngừa phù hợp. Tuy nhiên, để nghiên cứu tình hình tội phạm trộm cắp tài sản thì chúng ta xuất phát từ khái niệm tội phạm trộm cắp tài sản. Dưới góc độ khoa học luật hình sự đã đưa ra một định nghĩa rõ ràng về tội phạm mà nội dung cơ bản của nó là xoay quanh các dấu hiệu của hành vi phạm tội, 4 yếu tố cấu thành tội phạm, đưa ra ranh giới rõ ràng và duy nhất để phân biệt giữa hành vi phạm tội hay không phải phạm tội. Bên cạnh đó, khoa học luật hình sự cũng chỉ rõ những hành vi nguy hiểm nào cho xã hội xâm phạm đến quyền quản lý tài sản của người khác bị xem xét xử lý hình sự hay nói cách khác là tội phạm trộm cắp tài sản.
Khi nghiên cứu về tình hình tội phạm thì không phải chúng ta chỉ dừng lại ở các hành vi đơn lẻ mà nó đã vượt ra khỏi sự đơn lẻ đó. Bởi lẽ nó là tổng hợp tất cả các tội phạm xảy ra trong xã hội, là một hiện tượng xã hội mà sự tồn tại của nó là một tất yếu trong mọi xã hội có giai cấp và vì thế nó cho chúng ta lượng thông tin lớn hơn nhiều so với tổng số tội phạm đơn lẻ. Quá trình nghiên cứu về tình hình tội phạm không chỉ đơn thuần là tổng số các vụ phạm tội đã xảy ra mà nó còn phản ánh bản chất của tổng hòa các tội phạm đã xảy ra như: số lượng, cơ cấu, tính chất cũng như của từng loại tội phạm khác nhau trong xã hội và mang đầy đủ các đặc điểm của hệ thống quan hệ xã hội hiện tại. Khi bàn về khái niệm tình hình tội phạm trong cuốn sách “Một số vấn đề tội phạm học Việt Nam” tác giả Nguyễn Văn Cảnh và Phạm Văn Tỉnh cho rằng: “Tình hình tội phạm (THTP) là hiện tượng tâm-sinh lý-xã hội tiêu cực, vừa mang tính lịch sử và lịch sử cụ thể, vừa mang tính pháp lý hình sự với hạt nhân là tính giai cấp, được biểu hiện thông qua tổng thể các hành vi phạm tội cùng với các chủ thể đã thực hiện các hành vi đó trong một đơn vị thời gian và không gian nhất định” [9, tr.63].
Khái niệm trên cho thấy tác giả đã có cái nhìn khá chi tiết về tình hình tội phạm. Kế thừa khái niệm về tình hình tội phạm của tác giả Nguyễn Văn Cảnh và Phạm Văn Tỉnh, khi nghiên cứu về tình hình tội phạm trộm cắp tài sản trên địa bàn thành phố Hà Nội thì tác giả Lê Đình Hải có xây dựng khái niệm tình hình tội trộm cắp tài sản như sau:“Tình hình tội trộm cắp tài sản là hiện tượng xã hội tiêu cực, thay đổi về mặt lịch sử và mang tính giai cấp, bao gồm tổng thể thống nhất các hành vi phạm tội mà bộ luật hình sự quy định là tội trộm cắp tài sản đã xảy ra trong khoảng thời gian và trên địa bàn nhất định”.
Trên cơ sở nghiên cứu các quan điểm về tình hình tội phạm và tình hình tội trộm cắp tài sản, tác giả rút ra khái niệm tình hình tội trộm cắp tài sản một cách khái quát như sau:
Tình hình tội trộm cắp tài sản là hiện tượng xã hội tiêu cực, phản ánh thực trạng và diễn biến của tội phạm trộm cắp tài sản đã xảy ra trong đơn vị không gian và đơn vị thời gian nhất định.
1.1.2. Đặc điểm của tình hình tội trộm cắp tài sản
– Tình hình tội trộm cắp tài sản là hiện tượng xã hội tiêu cực
Tình hình tội trộm cắp tài sản xuất hiện trong xã hội như là một hiện tượng tiêu cực, ảnh hưởng đến sự phát triển chung của xã hội, kìm hãm quá trình phát triển của xã hội. Tình hình tội trộm cắp tài sản tồn tại trong xã hội, có nguồn gốc, nguyên nhân trong xã hội và số phận của nó cũng phụ thuộc vào các điều kiện xã hội. Tình hình tội trộm cắp tài sản bao gồm nhiều hành vi lén lút, bí mật do những con người cụ thể trong xã hội thực hiện, hành vi này xâm hại đến quyền và lợi ích hợp pháp của người dân, gây thiệt hại cho xã hội và theo quy định của BLHS cần phải có biện pháp trừng phạt đích đáng. Tuy nhiên, tình hình tội trộm cắp tài sản nó không phải là hiện tượng tiêu cực độc lập trong xã hội mà song hành với nó còn nhiều hiện tượng xã hội tiêu cực khác. Những hiện tượng tiêu cực của xã hội đều là những hiện tượng nguy hiểm, kìm hãm sự phát triển của xã hội, ảnh hưởng đến quyền của người dân sinh sống trong xã hội đó và cũng gây ra những phiền hà, gánh nặng cho xã hội.
– Tình hình tội trộm cắp tài sản là một hiện tượng mang tính lịch sử
Chủ nghĩa Mác – Lê nin cho rằng một hiện tượng trong xã hội và trong tự nhiên không phải tự nhiên mà có và nó cũng phải là bất biến mà nó luôn có sự vận động, thay đổi. Điều này hoàn toàn đúng với tình trạng tội phạm trộm cắp tài sản – một hiện tượng xã hội. Với tính cách là hiện tượng xã hội thì tình trạng tội trộm cắp tài sản luôn có sự thay đổi phụ thuộc vào các điều kiện lịch sử, xã hội nhất định. Điều đó thể hiện trên các khía cạnh như nội dung, đặc điểm dấu hiệu của tình trạng tội trộm cắp tài sản được thay đổi mỗi khi có sự thay đổi từ hình thái kinh tế xã hội này sang hình thái kinh tế xã hội khác, thậm chí ngay trong cùng một hình thái kinh tế xã hội nhưng vào các thời kỳ khác nhau mỗi khi có sự thay đổi về cơ cấu kinh tế, phân tầng xã hội, cơ cấu giai cấp… thì tình trạng tội trộm cắp tài sản cũng khác nhau.
Tính lịch sử của tình trạng tội trộm cắp tài sản vừa thể hiện ở việc thay đổi các dấu hiệu, các yếu tố tạo nên nó vừa thể hiện ở việc số lượng các hành vi bị coi là tội trộm cắp tài sản trong từng hình thái kinh tế xã hội, trong các giai đoạn phát triển khác nhau của mỗi nhà nước. Tính lịch sử của tình trạng tội trộm cắp tài sản cho thấy: Rõ ràng là tình trạng tội trộm cắp tài sản chỉ xuất hiện, tồn tại, phát triển trong những bối cảnh, giai đoạn nhất định.
– Tình hình tội trộm cắp tài sản phản ánh tính giai cấp của xã hội
Đặc tính giai cấp của tình trạng tội trộm cắp tài sản thể hiện ở nguồn gốc ra đời, ở những nguyên nhân, điều kiện phát sinh và ở nội dung của nó. Chúng ta biết rằng: tình trạng tội phạm nói chung và tội trộm cắp tài sản nói riêng chỉ xuất hiện cùng với sự ra đời của Nhà nước. Nhà nước với sự thống trị của một giai cấp nhất định, xuất phát từ lợi ích của giai cấp mình mà đề ra chính sách xử lý tội phạm. Việc quy định tội phạm và xét xử tội phạm tuỳ thuộc vào ý muốn chủ quan và lợi ích của giai cấp thống trị. Vì vậy cùng một hành vi trộm cắp tài sản, nhưng nếu đứng ở lập trường giai cấp này thì bị coi là tội phạm còn ở lập trường giai cấp khác lại không bị coi là tội phạm mà là hành động tích cực.
Mỗi giai cấp thống trị khác nhau đều quy định các hành vi phạm tội trộm cắp tài sản khác nhau và các biện pháp trừng trị khác nhau nhằm bảo vệ lợi ích và sự thống trị của giai cấp mình và vì thế tình trạng tội phạm trộm cắp tài sản cũng mang tính giai cấp.
– Tình hình tội trộm cắp tài sản mang tính pháp lý hình sự và gây thiệt hại cho xã hội
Tội phạm trộm cắp tài sản được quy định trong luật hình sự, mà tình hình tội trộm cắp tài sản là tổng hợp tất cả những hành vi phạm tội xảy ra trong xã hội có giai cấp cho nên tình hình tội trộm cắp tài sản cũng mang đặc tính pháp luật hình sự. Qua nghiên cứu Điều 8 Bộ luật Hình sự nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam năm 2015, sửa đổi, bổ sung năm 2017 quy định: “Tội phạm là hành vi nguy hiểm cho xã hội được quy định trong BLHS do người có năng lực trách nhiệm hình sự hoặc pháp nhân thương mại thực hiện một cách cố ý hoặc vô ý, xâm phạm độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ Tổ quốc, xâm phạm chế độ chính trị, chế độ kinh tế, nền văn hoá, quốc phòng, an ninh, trật tự, an toàn xã hội, quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, xâm phạm quyền con người, quyền lợi ích hợp pháp của công dân, xâm phạm những lĩnh vực khác của trật tự pháp luật XHCN mà theo quy định của Bộ luật này phải bị xử lý hình sự.” Như vậy, tội phạm không chỉ hành vi gây nguy hại cho xã hội mà còn là hành vi trái pháp luật hình sự, tức là các đạo luật hình sự cấm bằng việc đe dọa áp dụng hình phạt và tội trộm cắp tài sản không ngoại lệ, nó được BLHS quy định và có các hình phạt cụ thể theo từng mức độ hành vi phạm tội.
Đặc tính pháp luật hình sự là một trong các quan điểm cơ bản của Tội phạm học XHCN khi nghiên cứu về tội phạm nói chung và tội trộm cắp tài sản nói riêng. Một mặt nó khẳng định tội trộm cắp tài sản chỉ xuất hiện trong xã hội được phân chia thành giai cấp và có Nhà nước. Mặt khác nó còn cho thấy rõ tội trộm cắp tài sản chỉ xuất hiện trong những giai đoạn nhất định của xã hội loài người chứ không phải là hiện tượng vĩnh cửu, như quan điểm của Tội phạm học tư sản. Như vậy chúng ta có thể khẳng định rằng tội trộm cắp tài sản cũng như tình hình tội trộm cắp tài sản sẽ được hạn chế và loại trừ ra khỏi đời sống xã hội trong tương lai. Khác với các hành vi vi phạm pháp luật khác, các hành vi phạm tội trộm cắp tài sảnvà người phạm tội trộm cắp tài sản được xử lý theo quy định của pháp luật hình sự.
1.1.3. Ý nghĩa của tình hình tội trộm cắp tài sản
– Một là: khi làm sáng tỏ được đặc điểm tình hình tội trộm cắp tài sản là một hiện tượng xã hội tiêu cực thì nó có ý nghĩa thể hiện rằng khi nghiên cứu đặc tính xã hội của tình trạng tội trộm cắp tài sản có ý nghĩa to lớn cả về mặt lý luận và thực tiễn để làm tốt công tác phòng ngừa tội trộm cắp tài sản. Vì vậy khi nghiên cứu tình trạng tội trộm cắp tài sản phải dựa vào các điều kiện của đời sống xã hội, dựa vào các mối quan hệ tác động qua lại giữa các hiện tượng, quá trình xã hội với tội trộm cắp tài sản để đánh giá xem xét, phân tích kết luận thì mới có nhận thức đúng đắn về tình trạng tội trộm cắp tài sản, từ đó giúp cho việc đề ra các biện pháp tác động đến tình trạng tội trộm cắp tài sản một cách có hiệu quả.
– Hai là: khi làm sáng tỏ đặc điểm tình hình tội trộm cắp tài sản là hiện tượng được thay đổi về mặt lịch sử sẽ trang bị cho người nghiên những hiểu biết về quy luật hình thành phát triển của tình trạng tội trộm cắp tài sản, thấy được mối liên hệ biện chứng của nó với sự thay đổi của các hiện tượng, quá trình khác diễn ra trong xã hội, từ đó dự đoán được sự phát triển của nó trong tương lai để đề ra các biện pháp nhằm làm giảm tiến tới loại trừ tình trạng tội phạm ra khỏi đời sống xã hội.
– Ba là: nghiên cứu làm sáng tỏ đặc điểm tình hình tội trộm cắp tài sản phản ánh tính giai cấp của xã hội giúp cho người nghiên cứu nhận thức được rằng tình hình tội trộm cắp tài sản chỉ xuất hiện trong xã hội có giai cấp.
– Bốn là: việc làm sáng tỏ tình hình tội trộm cắp tài sản mang tính pháp lý hình sự và gây thiệt hại cho xã hội giúp cho người nghiên cứu thấy rằng để phòng ngừa được tội phạm trộm cắp tài sản gắn liền với việc xây dựng và ban hành hệ thống pháp luật chặt chẽ phục vụ cho sự nghiệp đấu tranh phòng, chống tội phạm; từ đó giảm thiểu được những hậu quả không mong muốn cho xã hội.
– Sáu là: nghiên cứu làm sáng tỏ đặc điểm về không gian và thời gian của tình hình tội trộm cắp tài sản giúp cho người nghiên cứu xây dựng các giải pháp phòng ngừa tội phạm phù hợp với từng phạm vi không gian cụ thể và trong từng khoảng thời gian nhất định.
Để nhận biết được tình hình tội trộm cắp tài sản thì điều đầu tiên là phải nắm được số lượng các tội trộm cắp tài sản đã xảy ra hay còn gọi là thông số phản ánh bên ngoài của tình hình tội trộm cắp tài sản mà trong quá trình nghiên cứu chúng ta có được từ kết quả của công tác điều tra khám phá, thông qua tổng hợp của công tác thống kê hình sự. Trong công tác đấu tranh chống tội trộm cắp tài sản, không phải tất cả các tội trộm cắp tài sản đều bị phát hiện, xử lý mà còn nhiều tội trộm cắp tài sản thực tế đã xảy ra mà không bị phát hiện hoặc không bị xử lý về hình sự (tội phạm ẩn). Vì thế trong nghiên cứu mức độ của tình hình tội trộm cắp tài sản cũng phải phản ánh được tất cả các loại tội phạm đã xảy ra đó. Khi nghiên cứu về tình hình tội trộm cắp tài sản, người nghiên cứu cần phải đánh giá về phần tội phạm hiện của tội trộm cắp tài sản và phần tội phạm ẩn của tội trộm cắp tài sản.
Phần tội phạm hiện của tình hình tội trộm cắp tài sản là toàn bộ những hành vi phạm tội trộm cắp tài sản và chủ thể thực hiện các hành vi đó đã bị xử lý theo quy định của pháp luật hình sự theo đơn vị hành chính (trong phạm vi một địa phương hoặc trong phạm vi cả nước) trong những khoảng thời gian nhất định và được cơ quan chức năng thể hiện trong thống kê hình sự. Như vậy, phần tội phạm hiện của tình hình tội trộm cắp tài sản trên địa bàn thành phố Đà Nẵng từ năm 2013 đến năm 2017 bao gồm toàn bộ những hành vi trộm cắp tài sản được thực hiện từ năm 2013 đến năm 2017 và các chủ thể thực hiện những hành vi đó đã bị xử lý theo quy định của pháp luật hình sự và được cơ quan chức năng ghi nhận kịp thời trong thống kê hình sự.
Phần tội phạm ẩn của tình hình tội trộm cắp tài sản bao gồm toàn bộ những hành vi trộm cắp tài sản đã xảy ra trong thực tế nhưng không được ghi nhận trong thống kê tội phạm vì không được phát hiện hoặc không được xử lý hoặc không được đưa vào thống kê tội phạm. Như vậy, phần tội phạm ẩn của tình hình tội trộm cắp tài sản trên địa bàn thành phố Đà Nẵng từ năm 2013 đến năm 2017 bao gồm các hành vi trộm cắp tài sản trên địa bàn thành phố Đà Nẵng đã xảy ra trong thực tế nhưng do nhiều nguyên nhân khác nhau nên đã không được phát hiện, không được xử lý theo quy định của pháp luật hình sự hoặc không có trong thống kê tội phạm trên địa bàn thành phố Đà Nẵng.
Từ những phân tích trên cho thấy để đánh giá các thông số của tình hình tội trộm cắp tài sản cần phải làm rõ được những thông số sau: Thực trạng của tình hình tội phạm; cơ cấu, tính chất của tình hình hình tội phạm; diễn biến của tình hình tội phạm; hậu quả tác hại của tình hình tội phạm.
1.2.1. Tình hình tội phạm hiện của tội trộm cắp tài sản
1.2.1.1. Thông số về mức độ (thực trạng) của tình hình tội trộm cắp tài sản
Thông số về mức độ của tình hình tội trộm cắp tài sản là thực tế khách quan và là khâu đầu tiên để nhận biết tình hình tội trộm cắp tài sản. Vậy thông số về thực trạng của tình hình tội trộm cắp tài sản là gì? Đó là các số liệu phản ánh tổng số tội trộm cắp tài sản đã xảy ra cùng với số lượng người phạm tội gây ra các tội trộm cắp tài sản ấy trong một thời gian nhất định và trên một địa bàn nhất định.
Việc thống kê tội phạm nói chung và tội trộm cắp tài sản nói riêng được tiến hành chủ yếu ở các cơ quan bảo vệ pháp luật có chức năng, nhiệm vụ trực tiếp phòng, chống tội phạm như cơ quan Công an, Viện kiểm sát, Toà án. Tuy nhiên, do chức năng, nhiệm vụ cụ thể cũng như mục đích nghiên cứu của từng cơ quan có sự khác nhau vì thế số liệu thống kê tội trộm cắp tài sản của các cơ quan này cũng có sự khác nhau.
Cơ quan Công an các cấp thuộc Bộ Công an thường thống kê số lượng các vụ phạm tội trộm cắp tài sản được phát hiện và số người liên quan đến các vụ phạm tội đó. Tất nhiên số liệu này không phản ánh chính xác được tình hình tội trộm cắp tài sản, nó chỉ mang tính tương đối và thực tế không phải tất cả các vụ phạm tội trộm cắp tài sản bị các cơ quan Công an phát hiện cũng đều được đưa ra truy tố, xét xử. Nhưng số liệu này lại phản ánh tương đối chính xác về mặt thời gian vụ phạm tội trộm cắp tài sản đó xảy ra vào ngày, tháng, năm nào…
Viện Kiểm sát nhân dân các cấp thường chỉ thống kê những vụ phạm tội trộm cắp tài sản đã được khởi tố để tiến hành điều tra cũng như đề nghị đưa ra truy tố trước Toà án, vì thế số liệu do Viện kiểm sát thống kê cũng rất lớn. Số liệu này cũng gần giống với số liệu của cơ quan Công an và cũng có ý nghĩa tương tự.
Còn đối với Toà án các cấp thì lại thống kê tội trộm cắp tài sản theo số vụ án và người phạm tội đã đưa ra xét xử tại các phiên toà. Một thực tế là số vụ phạm tội trộm cắp tài sản được đưa ra xét xử tại các phiên toà so với số vụ phạm tội bị phát hiện, bị khởi tố điều tra là rất thấp, thực tế ở Việt Nam chỉ chiếm khoảng 40-50% số vụ.
Một điều cần lưu ý là số liệu thống kê tội trộm cắp tài sản của cùng một ngành cũng có sự sai số nhất định (sai số thống kê). Chẳng hạn thống kê của toà án sơ thẩm cũng có sự khác với thống kê của toà án phúc thẩm…
Một vấn đề nữa đó là trong quá trình giải quyết các vụ án hình sự thường xảy ra tình trạng tồn đọng án từ năm này sang năm khác. Do vậy việc thống kê số liệu về tình hình tội trộm cắp tài sản không thể chỉ theo số liệu của một cơ quan mà phải xem xét toàn diện, tổng hợp số liệu khác nhau của tất cả các cơ quan trong hệ thống tư pháp. Có như vậy ta mới có thể đưa ra được các kết luận tương đối chính xác về tình hình tội trộm cắp tài sản.
Với cách nhìn nhận như vậy ta có thể thống kê tình hình tội trộm cắp tài sản dựa trên cơ sở sau đây:
Một là: Số liệu về số lượng các vụ án hình sự đã xảy ra.
Hai là: Số liệu các vụ án hình sự đã có quyết định khởi tố và số vụ án hình sự bị đình chỉ điều tra.
Ba là: số lượng các tội phạm được đưa ra xét xử tại các phiên toà cùng với số lượng người phạm tội đã bị xét xử trong các vụ án đó.
Riêng về tội trộm cắp tài sản ẩn để có số liệu là hết sức khó khăn. Tuy nhiên, không phải ta không có phương pháp thống kê nó. Để có thể thống kê được tội phạm trộm cắp tài sản ẩn, người nghiên cứu có thể sử dụng phương pháp thống kê gián tiếp dựa trên số liệu tội phạm trộm cắp đã bị phát hiện hoặc qua thăm do dư luận hoặc thực hiện điều tra xã hội học. Do đó đòi hỏi một số liệu chính xác về tội trộm cắp tài sản ẩn là điều không thể, mà ta chỉ có thể đưa ra một số liệu tương đối mà thôi. Thực tế đã chỉ ra số liệu về tình hình tội trộm cắp tài sản ẩn chiếm một tỷ lệ khá lớn trong tình hình tội trộm cắp tài sản nói chung.
Chúng ta biết rằng tình hình tội trộm cắp tài sản được hình thành bởi tình hình tội trộm cắp tài sản đã bị phát hiện và tội trộm cắp tài sản ẩn. Tuy nhiên nếu chỉ dừng lại ở việc sử dụng các loại số liệu nói trên thì chưa đủ trong việc đánh giá tình hình tội trộm cắp tài sản, vì vậy để giúp cho việc đưa ra những đánh giá, nhận định chính xác, đúng đắn về tình hình tội trộm cắp tài sản cần thiết phải có sự so sánh những số liệu về tội trộm cắp tài sản và người phạm tội so với các chỉ số về dân cư trong phạm vi nghiên cứu, trong một khoảng thời gian nhất định.
1.2.1.2. Thông số về cơ cấu của tình hình tội trộm cắp tài sản
Thông số về thực trạng của tình hình tội trộm cắp tài sản mới chỉ phản ánh bề ngoài, hình thức của tình trạng tội trộm cắp tài sản, nó chưa phản ánh hết, phản ánh đúng được bản chất của tình hình tội trộm cắp tài sản. Cho nên để có thể đưa ra được những nhận định, đánh giá, kết luận chính xác về tính chất, mức độ nghiêm trọng của tình hình tội trộm cắp tài sản đối với xã hội thì cần phải nghiên cứu sâu hơn về tình hình tội trộm cắp tài sản, tức là phải nghiên cứu cả mặt bên trong nói lên bản chất của tình hình tội trộm cắp tài sản. Mặt bên trong đó chính là các chỉ số về cơ cấu của tình hình tội trộm cắp tài sản.
Cơ cấu của tình hình trộm cắp tài sản là toàn bộ hệ thống cấu trúc bên trong phản ánh từ tổng quan đến chi tiết, các mối liên hệ của tình hình tội trộm cắp tài sản với các hiện tượng xã hội, chu trình phát triển kinh tế xã hội khác. Vì vậy, trên cơ sở cơ cấu của tình hình tội trộm cắp tài sản người nghiên cứu có thể đánh giá, nhận định về nguyên nhân của tình hình tội trộm cắp tài sản. Nghiên cứu về cơ cấu của tình trạng tội phạm giúp cho ta hiểu sâu hơn về bản chất của tội phạm, bởi lẽ khi nghiên cứu phân tích cơ cấu tình trạng tội phạm ta còn phải dựa vào tầm quan trọng của các quan hệ xã hội bị tội phạm xâm hại, cũng như hậu quả tác hại do tội phạm gây ra, phương pháp, phương tiện, công cụ, thủ đoạn, hình thức gây án và ở cả đặc điểm nhân thân của người phạm tội. Hay nói một cách khác đó là tính chất của tình trạng tội phạm.
Tình hình tội trộm cắp tài sản là một bộ phận của tình hình tội phạm nói chung nên khi nghiên cứu về tình hình tội trộm cắp tài sản thì tội phạm học đề cập đến hai hệ thống cơ cấu như sau:
– Hệ thống thứ nhất gồm hai bộ phận: cơ cấu dự liệu và cơ cấu thực tế của tình hình tội trộm cắp tài sản; trong phần các tội phạm của BLHS ở giai đoạn mà nó có hiệu lực, đã chứa đựng sẵn một số cơ cấu cần được nghiên cứu, làm rõ, loại cơ cấu này gọi là cơ cấu dự liệu của THTP và cơ cấu dự liệu của tình hình tội trộm cắp tài sản được xét theo mức độ gây nguy hiểm cho xã hội theo các khoản của điều 138 BLHS năm 1999, sửa đổi, bổ sung năm 2009, hiện nay được thay thế bởi điều 173 BLHS năm 2015, sửa đổi, bổ sung năm 2017 khi phản ánh cơ cấu xét theo hình phạt (án treo, dưới 3 năm, từ 3 năm đến dưới 7 năm, từ 7 năm đến dưới 15 năm,…v.v).
– Hệ thống thứ hai gồm hai loại: cơ bản và chuyên biệt.
+ Cơ cấu cơ bản gồm cơ cấu xét theo nhóm tội xâm phạm sở hữu có tính chiếm đoạt và cơ cấu xét theo hành vi phạm tội trộm cắp tài sản được thể hiện trong BLHS;
+ Cơ cấu chuyên biệt là loại cơ cấu xét theo các tiêu chí đặc tả tình hình tội phạm bằng một hệ thống hoàn chỉnh riêng như: theo hình phạt, theo giới tính, theo độ tuổi, theo phương thức thủ đoạn gây án, theo trình độ văn hóa, theo địa vị xã hội, theo sở thích, theo nghề nghiệp hoặc theo thành phần nhân thân người phạm tội v.v.
1.2.1.3. Thông số về diễn biến của tình hình tội trộm cắp tài sản
Thông số về diễn biến (hay còn gọi là động thái) của tình hình tội trộm cắp tài sản là sự tăng lên hay giảm đi của các thông số của tình hình tội trộm cắp tài sản (số lượng phạm tội, người phạm tội, cơ cấu, tính chất, hậu quả thiệt hại… của tình hình tội trộm cắp tài sản) trong các khoảng thời gian khác nhau trên một địa bàn, một lĩnh vực nhất định.
Dựa trên các thông số về diễn biến (động thái) của tình hình tội trộm cắp tài sản, người nghiên cứu sẽ xây dựng được các biện pháp phòng ngừa, đấu tranh phù hợp. Sự tăng hoặc giảm của các số liệu về tội phạm trộm cắp tài sản, người thực hiện hành vi phạm tội trộm cắp tài sản là cơ sở để đánh giá mức độ nguy hiểm của loại tội phạm đối với xã hội.
Tình hình tội trộm cắp tài sản như mọi hiện tượng xã hội khác đều chịu sự tác động của nhiều yếu tố, vì vậy có thể thấy sự biến động của nó là do một số các nguyên nhân sau đây:
– Sự thay đổi của các yếu tố kinh tế – xã hội, sự thay đổi về cơ cấu kinh tế, sự phân hoá các tầng lớp dân cư, sự tăng giảm dân số, sự di dân tự do. Những hiện tượng khác trong xã hội cũng có những tác động ảnh hưởng đến diễn biến của tình hình tội trộm cắp tài sản như: tệ nạn xã hội, sơ hở trong công tác quản lý tài sản, quản lý kinh tế…
– Ảnh hưởng của sự thay đổi pháp luật hình sự khi quy định về tội phạm trộm cắp tài sản cũng có những tác động đến tình hình tội trộm cắp tài sản, như việc phi hình sự hóa đối với những hành vi trộm cắp dưới 2.000.000 đồng và chưa có án tích hoặc chưa bị xử lý về hành vi chiếm đoạt.
Ngoài các yếu tố kể trên, sự biến động của tình trạng tội phạm cũng chịu sự chi phối của nhiều yếu tố khác như hiệu quả hoạt động phòng ngừa đấu tranh chống tội phạm, trình độ dân trí của toàn xã hội…
1.2.1.4. Thông số về tính chất của tình hình tội trộm cắp tài sản
Thông số về tính chất mang tính định tính, biểu thị mức độ nguy hiểm đến xã hội của tình hình tội trộm cắp tài sản ở từng không gian và trong các khoảng thời gian khác nhau. Việc đánh giá thông số về tính chất của tình hình tội trộm cắp tài sản dựa trên sự tương quan tỷ lệ giữa các thành phần cấu thành nên cơ cấu của tình hình tội trộm cắp tài sản, như tội phạm ít nghiêm trọng, tội phạm nghiêm trọng, tội phạm rất nghiêm trọng, tội phạm đặc biệt nghiêm trọng; tỷ lệ số người phạm tội bị áp dụng hình phạt tù với số người phạm tội áp dụng các hình phạt khác. Từ đó có thể thấy rằng tính chất của tình hình tội trộm cắp tài sản phản ánh mức độ, cơ cấu và động thái của tình hình tội trộm cắp tài sản.
Việc tính số liệu về thiệt hại do tình hình tội trộm cắp tài sản gây ra có thể được xác định bởi:
– Số lượng và giá trị thiệt hại về vật chất (có thể qui ra tiền) do tình hình tội trộm cắp tài sản gây ra;
– Số lượng vật chất, phương tiện, tiền bạc phải chi phí cho việc khắc phục hậu quả do tội phạm gây ra;
– Số lượng vật chất, tiền bạc chi phí cho hoạt động điều tra khám phá tội phạm, truy tố, xét xử, giáo dục cải tạo người phạm tội;
– Những hậu quả về mặt tâm lý, tinh thần là những hậu quả không thể tính được bằng tiền nhưng để lại những ảnh hưởng rất lớn: có thể làm cho nhân dân hoang mang, giảm sút lòng tin, gây căng thẳng trong quan hệ quốc tế…
Như vậy tính chất của tình hình tội trộm cắp tài sản là kết quả của sự đánh giá đối với mức độ, cơ cấu và động thái của tình hình tội trộm cắp tài sản.
1.2.2. Tình hình tội phạm ẩn của tội trộm cắp tài sản
Tội phạm ẩn của tình hình tội trộm cắp tài sản là thuật ngữ dùng để biểu thị một phần trong tổng số các tội phạm trộm cắp tài sản đã xảy ra trong thực tế trong một không gian nhất định và trong một khoảng thời gian mà chưa được các cơ quan bảo vệ pháp luật phát hiện, ghi nhận trong thống kê hình sự. Nói cách khác: Tội phạm ẩn là tổng hợp các hành vi phạm tội trộm cắp tài sản cùng các chủ thể gây ra các hành vi phạm tội ấy, thực tế đã xảy ra, nhưng chưa bị các cơ quan bảo vệ pháp luật phát hiện hoặc không bị xử lý hình sự.
Vì tội phạm ẩn là tội phạm thực tế đã xảy ra nhưng chưa bị phát hiện do những nguyên nhân khác nhau, như vậy rõ ràng là phải có các yếu tố tạo nên tội phạm ẩn làm cho nó không bị phát hiện. Thông thường, để đánh giá tình trạng của tội phạm ẩn người ta dựa trên các yếu tố sau đây: độ ẩn, nguyên nhân ẩn, vùng ẩn và thời gian ẩn. Từ đó thấy rằng, tội phạm ẩn của tình hình tội trộm cắp tài sản được phân thành ba loại: Tội phạm ẩn khách quan (tội phạm ẩn tự nhiên), tội phạm ẩn chủ quan (tội phạm ẩn nhân tạo) và tội phạm ẩn thống kê.
1.2.2.1. Các loại của tình hình tội phạm ẩn của tội trộm cắp tài sản
– Tội phạm ẩn khách:
Khi bàn về tội phạm ẩn khách quan trong cuốn sách “Một số vấn đề tội phạm học Việt Nam” tác giả Nguyễn Văn Cảnh và Phạm Văn Tỉnh cho rằng: Tội phạm ẩn khách quan là một thuật ngữ chỉ khái niệm có nội dung bao hàm tất cả những tội phạm đã xảy ra trong thực tế, song các cơ quan có thẩm quyền khởi tố vụ án hình sự không có thông tin về chúng” [9, tr.116].
Ở đây nguyên nhân dẫn đến tội phạm trộm cắp tài sản không bị phát hiện là do sự im lặng không tố giác hoặc che giấu của nạn nhân, của người làm chứng hoặc do thủ phạm thực hiện bằng những thủ đoạn tinh vi, xảo quyệt… loại tội phạm ẩn tự nhiên này chiếm tỷ lệ chủ yếu của tình hình tội phạm ẩn trong xã hội.
Nguyên nhân ẩn của tội phạm cũng rất đa dạng, phụ thuộc vào nhiều yếu tố của tình hình chính trị, pháp luật, sự phát triển kinh tế, xã hội…Qua nghiên cứu thấy rằng tội phạm ẩn tự nhiên bởi một số lý do sau:
+ Bắt nguồn từ bản thân sự việc phạm tội;
+ Xuất phát từ phía chủ thể của tội phạm;
+ Xuất phát từ phía người bị hại;
+ Xuất phát từ những người có liên quan hoặc biết về sự việc phạm tội;
– Tội phạm ẩn chủ quan:
Khi bàn về tội phạm ẩn chủ quan trong cuốn sách “Một số vấn đề tội phạm học Việt Nam” tác giả Nguyễn Văn Cảnh và Phạm Văn Tỉnh cho rằng: “Tội phạm ẩn chủ quan là toàn bộ các tội phạm đã xảy ra mà thông tin về chúng đã được các chủ thể trực tiếp đấu tranh chống tội phạm nắm được, song vì những lý do khác nhau, các tội phạm đó trong một thời gian nhất định hoặc vĩnh viễn không bị xử lý hoặc xử lý không đúng quy định của pháp luật” [9, tr.177].
Tội phạm ẩn nhân tạo là loại tội phạm ẩn mà nguyên nhân tồn tại của nó lại xuất hiện do các nguyên nhân từ các cơ quan và các cá nhân tiến hành tố tụng như: Do trình độ năng lực nghiệp vụ kém, do trang bị phương tiện thiếu hoặc vì những lý do tế nhị khác mà người tiến hành tố tụng trong khi thực thi công vụ đã cố tình hay bị ép buộc mà phải đánh giá sai bản chất sự kiện phạm tội trộm cắp tài sản. Loại tội phạm ẩn này qua nghiên cứu cho thấy nó có thể xuất hiện ở mọi giai đoạn tố tụng hình sự (từ khâu khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử).
Tội phạm ẩn nhân tạo tồn tại dưới hai dạng: cố ý và vô ý
+ Tội phạm ẩn nhân tạo cố ý có 3 mức độ liên kết:
Tội phạm ẩn nhân tạo + tham nhũng
Tội phạm ẩn nhân tạo + tham nhũng + tội xâm phạm các hoạt động tư pháp
Tội phạm ẩn nhân tạo + tham nhũng + một tội thuộc loại vi phạm quy định trong một lĩnh vực nào đó của quản lý kinh tế
+ Tội phạm ẩn nhân tạo vô ý: Chỉ là do sự non kém, ấu trĩ về chuyên môn, nghiệp vụ hoặc thiếu ý thức trách nhiệm của lực lượng có trách nhiệm trực tiếp đấu tranh chống tội phạm. Để khắc phục tình trạng này, Đảng và Nhà nước ta đang nỗ lực và quyết tâm thực hiện công cuộc cải cách tư pháp, đưa Nghị quyết số 49 về chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020.
– Tội phạm ẩn thống kê là toàn bộ tội phạm đã được tòa án đưa ra xét xử và đã có bản án hình sự nhưng do quy định của pháp luật về công tác thống kê hình sự, thống kê tội phạm nên những vụ việc đó không được đưa vào trong thống kê hình sự.
1.2.2.2. Nguyên nhân của tình hình tội phạm ẩn của tội trộm cắp tài sản
– Nguyên nhân dẫn đến tội phạm ẩn tự nhiên là:
+ Xuất phát từ phía chủ thể thực hiện hành vi phạm tội: Đối với tội phạm trộm cắp tài sản, người phạm tội luôn có ý thức che giấu hành vi chiếm đoạt tài sản đối với người chủ tài sản hoặc người quản lý hợp pháp tài sản, lợi dụng mọi điều kiện để không bị phát hiện và sử dụng nhiều thủ đoạn để cản trở sự phát hiện của cơ quan chức năng.
+ Xuất phát từ nhân thân người phạm tội: Nhiều vụ trộm cắp tài sản do những người có nhân thân tốt thực hiện, tức là họ là những người phạm tội lần đầu, nên khi thực hiện tội phạm trộm cắp tài sản không bị cơ quan chức năng nghi ngờ, nên họ có điều kiện để che giấu hành vi trộm cắp đã thực hiện,
+ Xuất phát từ nhân thân người tái phạm (ngoan cố), thể hiện ở sự lặp đi, lặp lại của hành vi phạm tội ở dạng tái phạm, tái phạm nguy hiểm nhiều lần có khuynh hướng chống đối xã hội, đặc biệt là tái phạm đơn tội nhiều lần. Còn theo kết quả nghiên cứu về tình hình tái phạm, thì tình hình tái phạm ở nước ta hiện nay được biểu hiện trước hết vào những hành vi phạm tội có cấp độ tái phạm cao hơn cả. Nếu tập trung vào các cấp độ tái phạm từ 1 đến 10, thì Tội trộm cắp tài sản có cấp độ tái phạm 1; có tất cả 18 hành vi phạm tội có cấp độ tái phạm từ thứ nhất đến thứ 10 trong tình hình tái phạm, tái phạm nguy hiểm những năm 2000 – 2002. Trong đó, ba hành vi phạm tội chiếm số lượng bị cáo (thuộc diện tái phạm, tái phạm nguy hiểm) vượt trội là tội trộm cắp tài sản (46,52%), tội phạm về ma túy (21,10%) và tội cướp giật tài sản (6,66%). Tỉ lệ tái phạm cao hơn cả có ở 5 hành vi phạm tội là tội trốn khỏi nơi giam (14,16%), tội trộm cắp tài sản (12,94%), tội cướp giật (11,46%), tội phạm về ma túy (8,95%) và tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản (7,90%) [9, tr.128 – 129].
Bốn là: lý do xuất phát từ phía người bị hại, người bị hại không che giấu tội phạm nhưng không muốn tố giác với lý do tài sản bị mất có giá trị không lớn, ngại tiếp xúc với cơ quan Công an, phiền hà về thủ tục, không tin vào khả năng tìm ra thủ phạm hoặc các lý do khác; người bị hại không tố giác tội phạm và còn mong muốn giữ kín sự kiện phạm tội, thường thì người bị hại có quan hệ thân thích với nạn nhân hoặc sợ khi tố giác bị quy trách nhiệm như thủ quỹ giữ tiền của cơ quan mà làm mất tiền, khi mất chấp nhận im lặng bồi thường; Người bị hại không dám tố giác, thường rơi vào phạm tội có tổ chức, sợ bị trả thù….
– Nguyên nhân dẫn đến tội phạm ẩn nhân tạo là:
+ Các chủ thể có nhiệm vụ trực tiếp phát hiện sự việc có dấu hiệu của tội phạm đã không phát hiện được dấu hiệu của hành vi trộm cắp tài sản do năng lực chuyên môn còn hạn chế hoặc vì những lý do khác…
+ Các chủ thể có thẩm quyền tiếp nhận, giải quyết tố giác và tin báo về tội phạm trộm cắp tài sản đã tiếp nhận thông tin nhưng không tiến hành các hoạt động kiểm tra, xác minh theo đúng trình tự, thủ tục theo quy định của pháp luật.
+ Các chủ thể có thẩm quyền điều tra vụ án hình sự trộm cắp tài sản, đã khởi tố vụ án và tiến hành điều tra theo quy định của pháp luật nhưng khi hết thời hạn điều tra vẫn không thể xác định được đối tượng phạm tội nên đã ra quyết định tạm đình chỉ điều tra vụ án. Ví dụ nhà ông Nguyễn Văn A, có chiếc xe máy Dream, để trước sân, bị mất vào ban đêm, đã báo cơ quan công an, cơ quan công an đã tiến hành điều tra rất tích cực nhưng không thể tìm ra người thực hiện hành vi phạm tội nên đã ra quyết định tạm đình chỉ vụ án.
+ Chủ thể của việc truy tố bị can trộm cắp tài sản trước Tòa án bằng bản cáo trạng – chủ thể của quyết định truy tố: Căn cứ vào bản Kết luận điều tra vụ án trộm cắp tài sản của Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát nhận thấy rằng có đủ căn cứ để quyết định truy tố bị can trước Tòa án thì Viện kiểm sát sẽ xây dựng bản cáo trạng buộc tội bị can và đề nghị Tòa án mở phiên tòa để xét xử. Tòa án sẽ xem xét hồ sơ và căn cứ vào bản cáo trạng và các quyết định của Viện kiểm sát để quyết định mở phiên tòa xét xử đối tượng thực hiện hành vi trộm cắp tài sản. Như vậy, có thể thấy rằng, dù vụ án trộm cắp tài sản được tố giác, phát hiện và được Cơ quan điều tra khởi tố để điều tra nhưng hoạt động điều tra không có sự phê chuẩn của Viện kiểm sát, thì vụ án hoặc bị can vẫn có thể được đẩy ra ngoài vòng xoáy tố tụng hình sự và lọt lưới pháp luật – một dạng đặc biệt của tội phạm ẩn chủ quan.
+ Chủ thể của việc xét xử vụ án hình sự:
Tòa án nhân dân các cấp nhân dân nhà nước CHXHCN Việt Nam có trách nhiệm xét xử các vụ án trộm cắp tài sản theo thẩm quyền và tuyên bố một người là có tội hay không có tội. Hội đồng xét xử phải đưa ra một bản án cho các bị cáo thực hiện hành vi trộm cắp tài sản, tức là phải xác định được bị cáo đó có phạm tội trộm cắp tài sản không, những chứng cứ nào được sử dụng để kết tội bị cáo, những tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ được áp dụng cho bị cáo và hình phạt được áp dụng là hình phạt gì. Trong trường hợp bị cáo không phạm tội trộm cắp tài sản thì Hội đồng xét xử cũng phải nêu rõ những chứng cứ chứng minh bị cáo không phạm tội và quy định của pháp luật về trường hợp này, việc khôi phục danh dự, nhân phẩm cho bị cáo được thực hiện như thế nào.
– Nguyên nhân của tội phạm ẩn thống kê:
+ Tội phạm ẩn thống kê phụ thuộc vào công tác thống kê tội phạm nhưng tỷ lệ tội phạm ẩn thống kê không phụ thuộc vào chủ thể thực hiện thống kê, không phụ thuộc vào phương tiện kỹ thuật-công nghệ áp dụng cho công tác thống kê lạc hậu hay hiện đại và cũng không phụ thuộc vào sai số khi thực hiện công tác thống kê mà phụ thuộc vào những quy định của pháp luật về công tác thống kê tội phạm. Như vậy, tội phạm ẩn thống kê có tồn tại hay không tồn tại phụ thuộc vào năng lực của công tác thống kê ở từng quốc gia có thống kê được hết, ghi chép được hết số tội phạm và người phạm tội đã được các cơ quan tư pháp hình sự xử lý hay không.
+ Ở nước ta đơn vị thống kê tội phạm được tính theo “vụ”, “người” theo tội danh nghiêm trọng nhất và mức hình phạt cao nhất đã được áp dụng thì nhiều trường hợp cùng một bị cáo thực hiện nhiều hành vi phạm tội và đã bị điều tra, truy tố, tuyên phạt nhưng chỉ được thống kê theo tội danh nghiêm trọng nhất và mức hình phạt cao nhất nên dẫn đến một số lượng hành vi phạm tội không được thể hiện trong thống kê tội phạm. Ở Việt Nam hiện nay, việc một người thực hiện nhiều hành vi phạm tội diễn ra khá phổ biến, điều này cũng làm gia tăng tỷ lệ tội phạm ẩn thống kê.
Tình hình tội phạm nói chung và tình hình tội trộm cắp tài sản nói riêng đều là hiện tượng xã hội mang tính lịch sử, tức là nó xảy ra trong những hoàn cảnh lịch sử cụ thể. Vì vậy, khi nghiên cứu về tình hình tội phạm và tình hình tội trộm cắp tài sản người nghiên cứu cần phải đặt trong một giai đoạn lịch sử cụ thể, trong môi môi trường xã hội, kinh tế, chính trị cụ thể. Trên cơ sở đó, người nghiên cứu sẽ tìm ra được những nguyên nhân làm nảy sinh, tồn tại và phát triển của tình hình tội phạm và tình hình tội trộm cắp tài sản.
Theo quy định của pháp luật hình sự, tội phạm là hành vi nguy hiểm cho xã hội được thể hiện trong BLHS, được thực hiện một cách cố ý hoặc vô ý và người thực hiện hành vi này phải chịu hình phạt. Tội phạm được cấu thành bởi bốn yếu tố là chủ thể, khách thể, mặt chủ quan và mặt khách quan. Khi xem xét định tội danh thì cần phải căn cứ vào bốn yếu tố cấu thành tội phạm, nếu thiếu một yếu tố nào đấy thì hành vi đó không phải là tội phạm và chủ thể thực hiện hành vi đó không phải chịu hình phạt. Trong tội phạm học, tình hình tội trộm cắp tài sản là những hiện tượng nảy sinh trong xã hội, đây là những hiện tượng tiêu cực của xã hội, do một con người cụ thể thực hiện bằng hành động cụ thể mà luậ hình sự xem đó là tội phạm.
Kết quả chính là tình hình tội trộm cắp tài sản đã được phân tích, đánh giá qua các số liệu định lượng và định tính của hành vi phạm tội. Vì vậy, trong mối liên hệ nhân quả thì nguyên nhân của tội phạm trộm cắp tài sản là những yếu tố tiêu cực đã tồn tại trong đời sống xã hội, khi người phạm tội tiếp xúc với những yếu tố tiêu cực này sẽ kết hợp với các yếu tố thuộc tâm sinh lý bên trong mỗi cá nhân (thông thường những yếu tố này mang tính tiêu cực) sẽ dẫn đến kết quả là hành vi trộm cắp tài sản. Trong quá trình nghiên cứu về tình hình tội phạm trên địa bàn thành phố Đã Nẵng thì người nghiên cứu phải đi tìm các yếu tố làm phát sinh tội phạm trộm cắp tài sản tên địa bàn thành phố. Tội phạm nói chung và tội trộm cắp tài sản nói tiêng là những hiện tượng xã hội hết sức phức tạp, nó phát sinh từ xã hội nên muốn khắc phục chúng cần phải dựa vào việc giải quyết các vấn đề của xã hội làm phát sinh chúng.
Sự khác nhau giữa hành vi này với hành vi khác chỉ có thể thấy được ở những đặc điểm riêng biệt trong từng bộ phận của cơ chế chung đó, Các yếu tố tác động đến tình hình tội phạm tình hình tội trộm cắp tài sản từ mô hình hệ thống tác động nêu trên gồm các yếu tố tác động từ môi trường sống, những yếu tố thuộc chủ thể hành vi phạm tội trộm cắp tài sản; những yếu tố thuộc quá trình phản ứng trong quá trình thực hiện hành vi phạm tội trộm cắp tài sản của chủ thể phạm tội.
Môi trường sống của con người có vai trò rất quan trọng trong quá trình hình thành nhân cách, lối ứng xử và tri phối hành vi của con người. Nó luôn luôn là bộ phận khách quan trong cơ chế hành vi người và trong cấu trúc tổng thể của nó bao giờ cũng hàm chứa các yếu tố có thể khái quát được. Chúng luôn luôn tác động lẫn nhau làm cho môi trường sống của con người luôn biến đổi gây tác động mạnh mẽ, trực tiếp đến tình hình tội phạm nói chung và tình hình tội trộm cắp tài sản nói riêng.
E:\DỮ LIỆU COP CỦA CHỊ YẾN\LUAN VAN VIEN HAN LAM\VIEN HAN LAM DOT 8\TOI PHAM HỌC\PHAM THI THU ANH\New folder (3)
