Xóa án tích theo pháp luật hình sự Việt Nam từ thực tiễn tỉnh Quảng Nam

Xóa án tích theo pháp luật hình sự Việt Nam từ thực tiễn tỉnh Quảng Nam

1. Tính cấp thiết của đề tài

Theo số liệu thống kê của ngành Tòa án nhân dân từ năm 2012 đến năm 2016, hằng năm các Tòa án nước ta xét xử sơ thẩm khoảng 60.000 các vụ án hình sự. Kèm theo đó, là việc hàng năm có rất nhiều người bị kết án cũng như chấp hành xong các bản án. Khi đó, xuất hiện một nhu cầu cần thiết của những người đã từng bị kết án, đó là được xóa án tích.

Trong giai đoạn xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa và cải cách tư pháp ở Việt Nam hiện nay, việc nghiên cứu chế định xóa án tích trong luật hình sự là rất cần thiết. Kể từ khi pháp điển hóa lần thứ nhất pháp luật hình sự Việt Nam với việc thông qua BLHS năm 1985, lần đầu tiên đã chính thức ghi nhận về mặt lập pháp các quy phạm về xóa án tích với tư cách là một chế định độc lập. Sau đó trong lần pháp điển hóa lần thứ hai với việc thông qua BLHS năm 1999 là bước phát triển mới trên cơ sở kế thừa và phát triển BLHS năm 1985. Nhiều quy phạm của chế định xóa án tích đã được sửa đổi, bổ sung cho phù hợp với thực tiễn, tạo điều kiện cho các cơ quan áp dụng pháp luật đấu tranh phòng, chống tội phạm có hiệu quả. Tuy nhiên, một số quy định về chế định xóa án tích trong Bộ luật hình sự hiện hành, ở những mức độ khác nhau, bộc lộ những hạn chế, thiếu sót nhất định hoặc chưa đáp ứng được yêu cầu của việc xây dựng xã hội công bằng, dân chủ, văn minh hiện nay. Mặt khác, công tác giải thích, hướng dẫn áp dụng pháp luật hình sự trong thời gian qua chưa được quan tâm đúng mức nên một số quy định của pháp luật hình sự, trong đó có các quy định về chế định xóa án tích, còn có những nhận thức không thống nhất, gây khó khăn cho việc áp dụng pháp luật trong hoạt động thực tiễn.

Xóa án tích là một chế định trong luật hình sự Việt Nam xuất phát từ nguyên tắc nhân đạo nhằm khuyến khích người từng bị kết án sau khi chấp hành án xong trở thành người có ích cho xã hội, không có ý định phạm tội mới. Đây cũng là một quy định nhằm hỗ trợ cho việc đem lại mục đích của hình phạt. Người phạm tội, sau khi đã bị Nhà nước và xã hội lên án, nếu biết ăn năn, tự cải tạo, phấn đấu trở thành người có ích cho xã hội theo quy định của pháp luật thì sẽ được Nhà nước xem là chưa phạm tội. Điều này góp phần quan trọng vào việc giúp họ xóa đi mặc cảm tội lỗi mà họ từng gây ra. Mặc dù vậy nhưng cho đến nay, nhiều nội dung của chế định xóa án tích còn có những nhận thức khác nhau. Việc áp dụng các quy định về xóa án tích còn nhiều vướng mắc đối với Tòa án các cấp trong tỉnh Quảng Nam. Với tình trạng phạm pháp hình sự trên địa bàn tỉnh Quảng Nam gia tăng, công tác xóa án tích cần được chú trọng, thực hiện đúng pháp luật, đảm bảo quyền lợi cho các bị cáo tái hòa nhập cộng đồng, yên tâm sống, lao động, trở thành người có ích cho xã hội. Mặt khác, cùng với sự phát triển trên các lĩnh vực kinh tế, chính trị và xã hội của đất nước cũng như hội nhập quốc tế nhiều vấn đề của luật hình sự, trong đó có vấn đề xóa án tích cũng luôn vận động và phát triển đòi hỏi phải tiếp tục nghiên cứu giải quyết.

Do đó, việc nghiên cứu một cách toàn diện chế định xóa án tích là việc rất cần thiết, không những có ý nghĩa quan trọng về mặt lý luận mà còn có ý nghĩa về cả thực tiễn trong giai đoạn hiện nay ở nước ta.

Từ những vấn đề nêu trên là lý do để tôi lựa chọn vấn đề “Xóa án tích theo pháp luật hình sự Việt Nam từ thực tiễn tỉnh Quảng Nam” làm đề tài thạc sĩ Luật học của mình.

Tình hình nghiên cứu đề tài
Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu

3.1. Mục đích nghiên cứu

Luận văn làm sáng tỏ những vấn đề lý luận về xóa án tích; thực tiễn hoạt động xóa án tích trên địa bàn tỉnh Quảng Nam, từ đó đề xuất những giải pháp đảm bảo xóa án tích đúng trong thời gian tới.

3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu

Với mục đích nghiên cứu trên, luận văn tập trung vào giải quyết những nhiệm vụ sau:

Khái quát lịch sử hình thành và phát triển của chế định xóa án tích.
Đối chiếu, so sánh chế định xóa án tích trong luật hình sự một số nước trên thế giới.
Phân tích quy định của pháp luật hình sự hiện hành về xóa án tích.
Đánh giá thực tiễn áp dụng các quy định của BLHS về xóa án tích trên địa bàn tỉnh Quảng Nam và xây dựng các giải pháp hoàn thiện các quy định về xóa án tích.

Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
1. Đối tượng nghiên cứu

Là những vấn đề lý luận về chế định xóa án tích theo quy định pháp luật hình sự Việt Nam, và thực tiễn xóa án tích trên địa bàn tỉnh Quảng Nam trong thời gian qua.

1. Phạm vi nghiên cứu

Luận văn nghiên cứu trên phạm vi địa bàn tỉnh Quảng Nam và trong thời gian 05 năm (từ năm 2012 đến năm 2016).

Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu
1. Phương pháp luận

Luận văn nghiên cứu dựa trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm, chính sách của Đảng và Nhà nước, cũng như của các cấp chính quyền tỉnh Quảng Nam về tội phạm, hình phạt, cải cách tư pháp, bảo vệ quyền con người,…

1. Phương pháp nghiên cứu

Để đạt được mục đích nghiên cứu, luận văn đã có sự kết hợp nhiều phương pháp khác nhau, như phân tích, tổng hợp, so sánh, thống kê, quy nạp, diễn dịch, phương pháp chuyên gia,…

Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn

Luận văn là công trình khoa học đầu tiên nghiên cứu một cách toàn diện, có hệ thống dưới góc độ pháp luật hình sự về chế định xóa án tích trên địa bàn tỉnh Quảng Nam. Công trình này vừa có ý nghĩa về mặt lý luận và thực tiễn:

6.1. Ý nghĩa lý luận

Luận văn có thể được dùng làm tài liệu tham khảo trong quá trình học tập và nghiên cứu của học viên.

6.1. Ý nghĩa thực tiễn

Kết quả nghiên cứu của luận văn góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động áp dụng xóa án tích nói chung và trên địa bàn tỉnh Quảng Nam nói riêng.

7. Cơ cấu của luận văn

Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của luận văn gồm ba chương:

Chương 1. Một số vấn đề chung về xóa án tích

Chương 2. Quy định của pháp luật hình sự Việt Nam hiện hành về xóa án tích

Chương 3. Thực tiễn xóa án tích trên địa bàn tỉnh Quảng Nam và các giải pháp bảo đảm xóa án tích đúng.

CHƯƠNG 1

MỘT SỐ VẤN ĐỀ CHUNG VỀ XÓA ÁN TÍCH

1. Khái niệm và hậu quả pháp lý của án tích
  1. Khái niệm án tích

Xung quanh việc định nghĩa án tích, trong giới nghiên cứu khoa học luật nói chung đã tồn tại rất nhiều quan điểm khác nhau. Tuy nhiên, theo chúng tôi, để định nghĩa được án tích một cách chính xác nhất thì trong định nghĩa án tích phải được đưa ra cần thể hiện được bản chất pháp lý, điều kiện, nội dung cũng như giới hạn của án tích.

Từ những sự phân tích, nghiên cứu trên đây và tham khảo một số quan điểm khác nhau về án tích, đồng thời, trên cơ sở thực tiễn công tác áp dụng các quy phạm pháp luật hình sự Việt Nam về xóa án tích, ta có thể đưa ra định nghĩa khái quát về án tích như sau: Án tích là hậu quả pháp lý của việc phạm tội mà người bị kết án phải chịu hình phạt theo bản án kết tội đã có hiệu lực pháp luật, gánh chịu trong thời hạn nhất định kể từ khi bản án đó có hiệu lực pháp luật cho đến khi hậu quả pháp lý đó được xóa bỏ theo quy định của pháp luật.

Trên cơ sở nghiên cứu một cách rõ ràng, cụ thể khái niệm án tích, chúng ta có thể chỉ ra một số dấu hiệu cơ bản của án tích như sau:

Thứ nhất, án tích là hậu quả pháp lý của việc phạm tội, được áp dụng đối với người bị kết án theo bản án kết tội có hiệu lực pháp luật của Tòa án, không có tội phạm thì không có án tích, chỉ người phạm tội mới chịu án tích;

Thứ hai, án tích chỉ tồn tại trong một khoảng thời gian nhất định:

Thứ ba, án tích là yêu cầu đòi hỏi người bị kết án theo bản án kết tội có hiệu lực pháp luật của Tòa án phải đạt được trong việc thực hiện trách nhiệm hình sự vì nếu người bị kết án đã chấp hành xong bản án có hiệu lực pháp luật của Tòa án nhưng khi chưa hết án tích hoặc hoặc chưa được xóa án tích, theo quy định của pháp luật hình sự thì vẫn còn trách nhiệm hình sự;

Thứ tư, án tích có ý nghĩa pháp lý hình sự đối với người bị kết án khi người này phạm tội mới, vì theo quy định của BLHS năm 1999, thì án tích là tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự (theo điểm g, khoản 1 Điều 48) khi người bị kết án bị coi là tái phạm hay tái phạm nguy hiểm (Điều 49); một trong những tình tiết định tội của một số cấu thành tội phạm trong phần riêng.

- 1. Hậu quả pháp lý của án tích
    1. Án tích để lại đặc điểm xấu về nhân thân
    2. Án tích là hậu quả pháp lý bất lợi đối với người có án tích

Tóm lại, án tích là chế định pháp lý quan trọng thể hiện việc đã từng bị kết án của người bị kết án và bị áp dụng hình phạt, kéo dài trong một thời gian nhất định và được xóa để trở thành người chưa bị kết án khi người này đáp ứng được những điều kiện luật định.

1. Có thể nói, chế định án tích có ý nghĩa quan trọng trong pháp luật hình sự Việt Nam không chỉ trên phương diện chính sách pháp luật mà còn cả trong thực tiễn áp dụng pháp luật. Bởi vậy, việc nghiên cứu và hoàn thiện chế định án tích đã trở thành là nhiệm vụ quan trọng trong công cuộc xây dựng pháp luật hình sự hiện nay.
2. Khái niệm và giá trị pháp lý của xóa án tích
  1. Khái niệm xóa án tích

Dựa vào việc nghiên cứu những quan điểm khác nhau về xóa án tích nêu trên, có thể khái quát lại như sau: “Xóa án tích được hiểu là xóa bỏ việc mang dấu tích về bản án kết tội của Tòa án và loại bỏ những hậu quả pháp lý bất lợi đối với người phạm tội khi có đủ các điều kiện của pháp luật quy định. Thể hiện ở sự công nhận coi như chưa bị kết án đối với người trước đó đã bị Tòa án kết tội bằng một bản án buộc tội. Đây là chế định nhân đạo trong luật hình sự nước ta, là để cho người bị kết án không mặc cảm tội lỗi của mình, tạo điều kiện làm ăn sinh sống lương thiện, hòa nhập với cộng đồng.”

1.2.2. Giá trị pháp lý của xóa án tích

Xóa án tích là chế định mang ý nghĩa nhân đạo sâu sắc khi đã khẳng định: “Người được xóa án tích được coi như chưa bị kết án” (Điều 63 BLHS năm 1999). Người được xóa án tích coi như chưa can án. Vì vậy, sau khi cấp Giấy chứng nhận xoá án tích hoặc sau khi Toà án ra quyết định xoá án tích thì trong những giấy tờ về căn cước, lý lịch cấp cho họ, phải ghi là “chưa can án” hoặc “không có tiền án”. Khi đó, mọi hậu quả pháp lý bất lợi do việc có án tích mang lại đối với họ đều được loại bỏ.

1. Khái quát pháp luật hình sự Việt Nam về xóa án tích từ năm 1945 đến năm 1999
  1. Giai đoạn từ năm 1945 đến năm 1985
  2. Giai đoạn từ năm 1985 đến năm 1999
2. Chế định xóa án tích trong pháp luật hình sự một số nước trên thế giới

Xóa án tích là chế định quan trọng trong luật hình sự Việt Nam, thể hiện chính sách hình sự nhân đạo của nước ta. Tương tự như vậy, pháp luật hình sự nhiều nước trên thế giới cũng có các quy định về vấn đề án tích và xóa án tích.

Ngoài việc nghiên cứu chế định xóa án tích theo quy định của pháp luật hình sự Việt Nam, chúng ta cũng cần phải quan tâm xem xét, nghiên cứu chế định này theo quy định của pháp luật hình sự của một số nước trên thế giới. Trên cơ sở đó chúng ta có thể so sánh, đối chiếu giữa các quy định của pháp luật hình sự nước ta với các quy định của pháp luật hình sự các nước nhằm thấy được sự tương đồng và khác nhau về chế định này.

- 1. Chế định xóa án tích theo quy định của BLHS Liên bang Nga (1/3/1996)
  2. Chế định xóa án tích theo quy định Bộ luật hình sự Nhật Bản
  3. Chế định xóa án tích theo Bộ luật hình sự Thái Lan

Xóa án tích theo pháp luật hình sự Việt Nam từ thực tiễn tỉnh Quảng Nam

CHƯƠNG 2

QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM

HIỆN HÀNH VỀ XÓA ÁN TÍCH

2.1. Đương nhiên xóa án tích

Mặc dù BLHS chưa đưa ra khái niệm pháp lý thế nào là đương nhiên xóa án tích nhưng theo quan niệm phổ biến thì đương nhiên xóa án tích được hiểu là trường hợp được coi là chưa can án mà không cần có sự xem xét và quyết định của Tòa án [15, tr.44]. Chỉ cần người bị kết án đáp ứng được đầy đủ điều kiện luật định và có yêu cầu xin cấp Giấy chứng nhận xóa án tích thì Tòa án cấp sơ thẩm đã xét xử họ có trách nhiệm xác minh các điều kiện đó và cấp Giấy chứng nhận xóa án tích. Tuy nhiên, Tòa án không cấp Giấy chứng nhận xóa án tích cho tất cả những người được đương nhiên xóa án tích mà chỉ cấp cho những người được xóa án tích yêu cầu.

2.1.1. Đối tượng đương nhiên được xóa án tích

Theo quy định tại Điều 64 BLHS năm 1999, những người sau đây sẽ đương nhiên được xóa án tích:

“Những người sau đây đương nhiên được xoá án tích:

1. Người được miễn hình phạt.

2. Người bị kết án không phải về các tội quy định tại Chương XI và Chương XXIV của Bộ luật này, nếu từ khi chấp hành xong bản án hoặc từ khi hết thời hiệu thi hành bản án người đó không phạm tội mới trong thời hạn sau đây:

a) Một năm trong trường hợp bị phạt cảnh cáo, phạt tiền, cải tạo không giam giữ hoặc phạt tù nhưng được hưởng án treo;

b) Ba năm trong trong trường hợp hình phạt là tù đến ba năm;

c) Năm năm trong trường hợp hình phạt là tù từ trên ba năm đến mười lăm năm;

d) Bảy năm trong trường hợp hình phạt là tù từ trên mười lăm năm”.

Các quy định trên của BLHS thể hiện sự tiến bộ rõ rệt về chính sách hình sự nhân đạo, tôn trọng quyền con người, lấy mục đích giáo dục con người trong xử lý hình sự…của Nhà nước ta. Một người phạm tội là phải chịu hình phạt và khi người đó đã chấp hành xong hình phạt thì không nên để họ phải mang những hậu quả pháp lý nặng nề khác nhằm tạo điều kiện cho họ tái hòa nhập cộng đồng, yên tâm sống, lao động, trở thành người có ích cho xã hội.

Căn cứ vào quy định tại Điều 64 BLHS năm 1999 thì có hai đối tượng đương nhiên được xóa án tích là:

1. Thứ nhất, người được miễn hình phạt.

Thứ hai, người bị kết án không phải về các tội quy định tại Chương XI “Các tội xâm phạm an ninh quốc gia” và Chương XXIV “Các tội phá hoại hòa bình, chống loài người và tội phạm chiến tranh” của BLHS năm 1999.

2.1.2. Điều kiện đương nhiên xóa án tích

Đối với trường hợp đương nhiên xóa án tích do được miễn hình phạt:

1. Pháp luật hình sự hiện hành không đưa ra các điều kiện kèm theo để được xóa án tích. Theo quy định của BLHS năm 1985, được hướng dẫn tại Thông tư liên ngành số 02/TTLN năm 1986 thì người được miễn hình phạt được xóa án tích ngay sau khi bản án có hiệu lực pháp luật. Tuy nhiên, nếu trong trường hợp người được miễn hình phạt bị tuyên áp dụng một số quyết định khác của bản án như án phí, phạt tiền, bồi thường thiệt hại, sửa chữa tài sản… thì người được miễn hình phạt chỉ được xóa án tích sau khi đã chấp hành xong những quyết định khác của bản án đó.

2.1.3. Thủ tục cấp Giấy chứng nhận xóa án tích

Thủ tục cấp Giấy chứng nhận xóa án tích đối với trường hợp đương nhiên xóa án tích được quy định cụ thể tại Điều 270 BLTTHS năm 2003.

Theo đó, người muốn được cấp Giấy chứng nhận xóa án tích phải nộp đơn xin xóa án tích tại Tòa án đã xử sơ thẩm. Kèm theo đơn là những giấy tờ sau:

– Bản sao bản án (Bản án sơ thẩm, Bản án phúc thẩm, Quyết định giám đốc thẩm, tái thẩm);

– Giấy chứng nhận của Công an huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh nơi họ thường trú là họ đã không phạm tội mới trong thời gian mà pháp luật đã quy định để được xóa án tích;

– Trường hợp bị phạt cảnh cáo, phạt tiền, cải tạo không giam giữ, cải tạo ở đơn vị kỷ luật của quân đội, phạt tù, thì tùy từng trường hợp, phải có giấy tha sau khi đã hết thời hạn tù; giấy chứng nhận của Công an huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh hoặc cơ quan, đơn vị kỷ luật của quân đội nơi người bị kết án đã chấp hành xong hình phạt cải tạo không giam giữ hoặc cải tạo tại đơn vị quân đội; quyết định của Tòa án giảm thời gian chấp hành hình phạt.

– Nếu người bị kết án còn bị hình phạt bổ sung thì tùy từng trường hợp phải có những giấy tờ sau: Giấy chứng nhận của Ủy ban nhân dân xã, phường nơi người bị kết án đã chấp hành xong hình phạt quản chế hoặc cấm cư trú; Biên lai nộp tiền phạt…

– Nếu bản án có quyết định về bồi thường thiệt hại thì người bị kết án phải nộp những giấy tờ chứng minh đã bồi thường xong.

– Biên lai nộp án phí.

Chánh án tòa án ký Giấy chứng nhận xóa án tích và nếu cần thì phải tiến hành những biện pháp xác minh.

Giấy chứng nhận xóa án tích được cấp cho người đã được xóa án tích và sao gửi cho Công an huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh và Ủy ban nhân dân xã, phường nơi người đó cư trú.

Nếu xét thấy người bị kết án chưa đủ điều kiện để được xóa án tích thì Chánh án tòa án trả lời cho người đó biết.

Như vậy, có thể thấy, BLHS năm 1999 đã quy định hai trường hợp đương nhiên được xóa án tích với những điều kiện cụ thể, chặt chẽ. Điều này đã tạo điều kiện thuận lợi ban đầu cho những người bị kết án có thể được xóa án tích khi đủ điều kiện luật định.

2.2. Xóa án tích theo quyết định của Tòa án

2.2.1. Đối tượng phải có quyết định xóa án tích của Tòa án

Việc xóa án tích do Tòa án quyết định chỉ đặt ra đối với những người bị kết án và các tội xâm phạm an ninh quốc gia và các tội phá hoại hòa bình, chống loài người và tội phạm chiến tranh. Ngoài tính chất của tội phạm đã được thực hiện, Tòa án khi quyết định xóa án tích hay không xóa án tích, còn phải căn cứ vào nhân thân, thái độ chấp hành pháp luật và thái độ lao động của người bị kết án trong những trường hợp trên.

2.2.2. Các điều kiện để được Tòa án xem xét, quyết định xóa án tích

Về điều kiện buộc người bị kết án phải tuân thủ khi muốn được xem xét xóa án tích, so với đương nhiên xóa án tích có sự khác biệt nhất định xuất phát từ tính chất của loại tội phạm quy định tại các Chương XI và Chương XXIV BLHS năm 1999. Đó là ngoài điều kiện bắt buộc là thời gian thử thách được tính từ khi chấp hành xong bản án và điều kiện không phạm tội mới trong khoảng thời gian đó, để quyết định xóa án tích cho những người bị kết án theo quy định ở Điều 65 BLHS năm 1999, Tòa án còn phải căn cứ vào tính chất của tội phạm đã được thực hiện, nhân thân, thái độ chấp hành pháp luật và thái độ lao động của người bị kết án.

Có thể thấy, điều kiện để được xóa án tích theo quyết định của Tòa án được quy định chặt chẽ hơn so với trường hợp đương nhiên được xóa án tích.

2.2.3. Thủ tục Tòa án xem xét, quyết định xóa án tích

Do tính chất nguy hiểm của đối tượng được xóa án tích theo quyết định của Tòa án mà thủ tục xóa án tích trong trường hợp theo quyết định của Tòa án cũng phức tạp hơn trường hợp đương nhiên xóa án tích.

Thủ tục ra quyết định xóa án tích được quy định chặt chẽ hơn với sự phối hợp, tham khảo ý kiến của nhiều cơ quan có thẩm quyền liên quan (Tòa án, Viện kiểm sát nhân dân, Công an, Ủy ban nhân dân…). Điều này thể hiện sự thận trọng trong việc xóa án tích đối với những tội phạm có tính nguy hiểm cao này.

2.3. Xóa án tích trong trường hợp đặc biệt và đối với người chưa thành niên phạm tội

2.3.1. Xóa án tích trong trường hợp đặc biệt

Theo Điều 66 BLHS năm 1999: “Trong trường hợp người bị kết án có những biểu hiện tiến bộ rõ rệt và đã lập công, được cơ quan, tổ chức nơi người đó công tác hoặc chính quyền địa phương nơi người đó thường trú đề nghị, thì có thể được Tòa án xóa án tích nếu người đó đã đảm bảo được ít nhất một phần ba thời hạn quy định”.

Quy định trên thể hiện rõ nét nhất tính chất nhân đạo và khuyến khích phục thiện trong chính sách hình sự của Nhà nước ta nói chung và trong quy định xóa án tích trong trường hợp đặc biệt nói riêng. Với quy định này, các nhà làm luật mong muốn khuyến khích người bị kết án tích cực rèn luyện, thể hiện quyết tâm trở lại với cuộc sống lương thiện để sớm được coi là người chưa can án.

2.3.2. Xóa án tích đối với người chưa thành niên

Người chưa thành niên là một đối tượng đặc biệt trong pháp luật hình sự Việt Nam. Việc xử lý hình sự đối với người chưa thành niên phạm tội luôn đề cao chính sách nhân đạo cũng như tuân theo nguyên tắc riêng. Quy định về xóa án tích cũng vậy.

Theo quy định tại khoản 1 Điều 77 BLHS năm 1999, thời hạn để xóa án tích đối với người chưa thành niên phạm tội chỉ bằng một phần hai thời hạn quy định tại Điều 64 BLHS năm 1999. Cụ thể:

+ Sáu tháng đối với trường hợp bị phạt cảnh cáo, phạt tiền, cải tạo không giam giữ hoặc phạt tù nhưng được hưởng án treo;

+ Một năm sáu tháng đối với trưởng hợp bị phạt tù đến ba năm;

+ Hai năm sáu tháng đối với trường hợp bị phạt tù từ trên ba năm đến mười lăm năm;

+ Ba năm sáu tháng đối với trường hợp bị phạt tù từ trên mười lăm năm.

2.4. Cách tính thời hạn xóa án tích

Vấn đề thời hạn và cách thức xác định thời hạn trong pháp luật hình sự luôn là vấn đề phức tạp. Điều này không loại trừ thời hạn để xóa án tích. Nhằm tạo cơ sở cho việc xác định thời hạn để xóa án tích, Điều 67 BLHS năm 1999 đã đưa ra các nguyên tắc về cách tính thời hạn, cụ thể:

“1. Thời hạn để xóa án tích quy định tại Điều 64 và Điều 65 của Bộ luật này căn cứ vào hình phạt chính đã tuyên.

2. Nếu chưa được xóa án tích mà phạm tội mới, thì thời hạn để xóa án tích cũ tính từ ngày chấp hành xong bản án mới.

3. Việc chấp hành xong bản án bao gồm việc chấp hành xong hình phạt chính, hình phạt bổ sung và các quyết định khác của bản án.

4. Người được miễn chấp hành phần hình phạt còn lại cũng được coi như đã chấp hành xong hình phạt.”

2.4.1. Căn cứ để xác định thời hạn

Hình phạt chính đã tuyên phải là hình phạt chính được Tòa án tuyên bằng một bản án đã có hiệu lực pháp luật. Bởi vậy, nếu bản án đã bị phúc thẩm, giám đốc thẩm hoặc tái thẩm, thì hình phạt chính đã tuyên phải được hiểu là hình phạt được tuyên trong bản án cuối cùng có hiệu lực pháp luật. Việc lấy hình phạt chính làm căn cứ để tính thời hạn để xóa án tích là hoàn toàn hợp lý. Bởi vì, thứ nhất, hình phạt chính là biểu hiện tập trung đánh giá của Tòa án đối với hành vi phạm tội; thứ hai, một bản án kết tội nào của Tòa án cũng có hình phạt chính.

2.4.2. Thời điểm bắt đầu tính thời hạn xóa án tích

Trước hết, vấn đề đặt ra cần nghiên cứu giải quyết, đó là có hay không có mâu thuẫn khi mà khoản 1 Điều 67 BLHS năm 1999 quy định, thời hạn để xóa án tích căn cứ vào hình phạt chính, còn khoản 3 lại quy định, chấp hành xong bản án không có nghĩa là chỉ chấp hành xong hình phạt chính, mà còn là hình phạt bổ sung và các quyết định khác của bản án. Như vậy, thời gian để xóa án tích lại có thể tính từ thời điểm người bị kết án chấp hành xong hình phạt bổ sung hoặc chấp hành xong các quyết định khác của bản án. Để giải quyết vấn đề này, chúng ta có thể lý giải như sau: quy định ở khoản 1 là quy định nội dung. Với quy định này, đã đưa ra một lượng thời gian dài hay ngắn, nhà làm luật đã căn cứ vào tính chất, mức độ của hình phạt chính mà Tòa án đã tuyên đối với người bị kết án. Còn quy định tại khoản 3 Điều 67 BLHS năm 1999 chỉ giúp chúng ta xác định cách tính thời hạn, tức là chỉ rõ trường hợp nào thì sẽ lấy mốc nào.

2.5. Quy định của pháp luật hình sự Việt Nam hiện hành về xóa án tích

2.5.1. Những quy định của Bộ luật hình sự năm 2015 về Xóa án tích

2.5.2. Hướng dẫn áp dụng một số quy định có lợi cho người phạm tội của Bộ luật hình sự năm 2015 về xóa án tích

CHƯƠNG 3

THỰC TIỄN XÓA ÁN TÍCH TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH QUẢNG NAM VÀ CÁC GIẢI PHÁP ĐẢM BẢO XÓA ÁN TÍCH ĐÚNG

3.1. Thực tiễn xóa án tích trên địa bàn tỉnh Quảng Nam.

3.1.1. Những kết quả đạt được

Bảng 3.1. Kết quả xử lý vụ án hình sự trên địa bàn tỉnh Quảng Nam

Năm	Số vụ án	Số bị cáo
2012	1.003	1.531
2013	1.158	1.858
2014	1.207	1.902
2015	1.239	1.941
2016	1.285	2.021
Tổng cộng	5.892	9.253

(Nguồn: Báo cáo thống kê của Tòa án nhân dân hai cấp

tỉnh Quảng Nam )

Mặc dù tình trạng vi phạm pháp luật hình sự trên địa bàn tỉnh Quảng Nam trong năm năm qua gia tăng nhanh nhưng công tác xóa án tích vẫn được các cấp, ngành chú trọng, thực hiện đúng pháp luật, đảm bảo quyền lợi cho người chấp hành xong bản án tái hòa nhập cộng đồng, xóa bỏ mặc cảm, tự ty, yên tâm lao động, sản xuất trở thành người có ích cho xã hội.

Bảng 3.2. Số người được xóa án tích trên địa bàn tỉnh Quảng Nam

Năm 2012	Năm 2013	Năm 2014	Năm 2015	Năm 2016	Tổng cộng
					Đương nhiên xóa án tích	Xóa án tích theo quyết định của Tòa án	Xóa án tích trong trường hợp đặc biệt
12	11	17	20	23	83	00	02

(Nguồn: Báo cáo Công an tỉnh Quảng Nam )

Sau khi triển khai thực hiện Nghị định số 80/2011/NĐ-CP của Chính phủ về các biện pháp bảo đảm tái hòa nhập cộng đồng đối với người chấp hành xong án phạt tù, địa phương đã đạt được những kết quả nhất định, hầu hết các đối tượng được hỗ trợ tìm kiếm việc làm hoặc tự tìm kiếm việc làm (162/193 đối tượng, chiếm 83.94%); một số được các tổ chức giúp đỡ vay vốn để ổn định cuộc sống, mở rộng sản xuất, kinh doanh.

3.1.2. Những bất cập, hạn chế

Tuy nhiên, trong quá trình áp dụng các quy định pháp luật hình sự về xóa án tích trên địa bàn tỉnh trong thời gian qua cũng đã nổi lên một số vấn đề bất cập, hạn chế như sau:

Thứ nhất, pháp luật chưa quy định cụ thể về xóa án tích

Thứ hai, việc quản lý thông tin về người có án tích còn yếu:

Thứ ba, chưa có nhận thức đúng về xóa án tích:

3.2. Những giải pháp bảo đảm xóa án tích đúng

3.2.1. Sự cần thiết của việc đảm báo xóa án tích đúng

Xoá án tích là một chế định mang tính nhân đạo của luật hình sự, thể hiện sự thừa nhận của Nhà nước về mặt pháp lý việc người bị kết án đã có đủ điều kiện theo luật định để được coi là không còn mang án tích và do vậy họ không phải tiếp tục gánh chịu bất cứ hậu quả nào do việc kết án mang lại. Sự thừa nhận này nhằm khuyến khích những người bị kết án chấp hành nghiêm chỉnh bản án và cải tạo tốt để được sớm quay trở về hoà nhập cộng đồng. Tuy nhiên, theo đánh giá của Bộ Tư pháp, thủ tục xóa án tích hiện nay còn rất phức tạp, thậm chí gây khó cho người dân.

Nhằm tạo cơ sở pháp lý cho các cơ quan có thẩm quyền xem xét xoá án tích đối với người bị kết án, BLHS năm 1999 dành 01 chương (Chương IX) với 5 điều quy định các vấn đề về xoá án tích: Điều 63, Xoá án tích, Điều 64 – Đương nhiên được xoá án tích, Điều 65, Xoá án tích theo quyết định của Toà án, Điều 66, Xoá án tích trong trường hợp đặc biệt và Điều 67 – Cách tính thời hạn để xoá án tích.

Tuy nhiên, theo báo cáo tổng kết thi hành BLHS năm 1999 của tỉnh Quảng Nam, quá trình xem xét xóa án tích đối với người bị kết án trong thời gian qua còn gặp một số khó khăn, vướng mắc, ảnh hưởng đến quyền, lợi ích chính đáng của người bị kết án, cản trở quá trình tái hòa nhập cộng đồng.

Chẳng hạn, một trong những điểm nhân văn của BLHS là quy định trường hợp đương nhiên được xoá án tích, theo đó, người bị kết án sẽ được đương nhiên xoá án tích nếu trong thời hạn luật định kể từ ngày chấp hành xong bản án hoặc kể từ ngày hết thời hiệu thi hành bản án mà người đó không phạm tội mới thì được xoá án tích và được toà án cấp Giấy chứng nhận.

Trên thực tế, Toà án chỉ cấp Giấy chứng nhận đã được xoá án tích cho các đối tượng có đơn yêu cầu. Tuy nhiên, thủ tục xin giấy chứng nhận đã được xoá án tích hết sức phức tạp, gây phiền hà cho người bị kết án.

Thông thường, để được cấp Giấy chứng nhận, người bị kết án phải tự mình đến các cơ quan có liên quan xin chứng nhận, ví dụ: họ phải xin Giấy xác nhận đã chấp hành xong các hình phạt bổ sung, các quyết định khác của bản án, xác nhận về việc không phạm tội mới, tuân thủ pháp luật. Những thủ tục này không hề đơn giản mà khó khăn cho những người mới chấp hành xong án hình sự.

Bên cạnh đó, theo quy định của BLHS hiện hành, thời hạn xem xét xoá án tích được tính từ thời điểm người bị kết án chấp hành xong bản án, tức là chỉ bắt đầu tính thời hạn xoá án tích kể từ thời điểm người bị kết án chấp hành xong hình phạt chính, hình phạt bổ sung và các quyết định khác tại bản án (Khoản 3 Điều 67 BLHS năm 1999).

Quy định này có thể dẫn đến trường hợp người bị kết án dù đã chấp hành xong hình phạt chính hoặc đã chấp hành xong cả hình phạt chính hoặc hình phạt bổ sung nhưng chỉ vì chưa chấp hành xong hình phạt bổ sung hoặc nghĩa vụ dân sự khác mà chưa được tính thời hạn để xoá án tích.

Một bất hợp lý khác là thời hạn xem xét để xoá án tích theo quy định hiện hành còn quá dài, kể cả đương nhiên được xoá án tích và xoá án tích theo quyết định của toà án, chưa tạo điều kiện để người đã chấp hành xong bản án nhanh chóng tái hoà nhập xã hội. Một mặt án tích thể hiện thái độ của Nhà nước đối với người bị kết án, trường hợp chưa được xoá án tích mà còn phạm tội hoặc vi phạm pháp luật thì Toà án có thể xác định là tình tiết cấu thành tội phạm “đã bị kết án, chưa được xoá án tích mà còn vi phạm”, hoặc tình tiết tăng nặng định khung trách nhiệm hình sự “tái phạm”, “tái phạm nguy hiểm” để xử lý người bị kết án phạm tội mới.

Mặt khác, án tích tác động và hạn chế việc thực hiện các quyền của người bị kết án như quyền được hành nghề, công việc nhất định, việc ứng cử,… và do đó ảnh hưởng đến việc tái hoà nhập cộng đồng của người bị kết án. Thời hạn xem xét xoá án tích càng dài thì mức độ ảnh hưởng càng lớn và có thể dẫn đến những tiêu cực lớn hơn, ảnh hưởng nghiêm trọng đến cuộc sống của người bị kết án và gia đình họ.

Theo phản ánh của các cơ quan chức năng trên địa bàn tỉnh Quảng Nam, BLHS năm 1999 quy định hai loại xoá án tích là đương nhiên xoá án tích và xoá án tích theo quyết định của Toà án đối với những trường hợp phạm tội an ninh quốc gia (Chương XI) hoặc các tội phá hoại hoà bình, chống loài người, gây chiến tranh xâm lược (Chương XXIV). Tuy nhiên, thực tiễn áp dụng các quy định về xoá án tích cho thấy các cơ quan tiến hành tố tụng gặp khó khăn khi xem xét xóa án tích đối với trường hợp phạm nhiều tội, trong đó có tội thuộc nhóm đương nhiên được xoá án tích và có tội thuộc nhóm xoá án tích theo quyết định của Toà án do BLHS năm 1999 chưa quy định vấn đề này.

Để bảo đảm thực hiện các chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước về bảo vệ và thực hiện quyền con người, đáp ứng các mục tiêu về cải cách tư pháp, nâng cao hiệu quả phòng ngừa và tính hướng thiện trong việc xử lý người phạm tội, trong thời gian xây dựng, dự thảo BLHS (sửa đổi) đã đề xuất nhiều phương án sửa đổi, bổ sung chế định xoá án tích, trong đó có một phương án được đánh giá là ưu việt hơn cả khi đề xuất sửa đổi một số vấn đề lớn về chính sách xoá án tích như không quy định việc toà án cấp Giấy chứng nhận xoá án tích đối với trường hợp đương nhiên được xoá án tích; sửa đổi các điều kiện xoá án tích theo hướng thuận lợi hơn cho người bị kết án như rút ngắn thời hạn, thời điểm tính thời hạn xoá án tích; bổ sung quy định người bị kết án về một tội do lỗi vô ý, người được miễn hình phạt thì được coi là không có án tích.

Theo đánh giá của Bộ Tư pháp, tác động tích cực của phương án này là bảo đảm sự phù hợp với chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước về bảo vệ và thực hiện quyền con người, đáp ứng các mục tiêu về cải cách tư pháp, nâng cao hiệu quả phòng ngừa và tính hướng thiện trong việc xử lý người phạm tội; khuyến khích người đang chấp hình hình phạt tích cực học tập, lao động, cải tạo tốt, sống có trách nhiệm, có kỷ luật, tăng quyết tâm sửa chữa lỗi lầm, khắc phục nguyên nhân và điều kiện phạm tội; đồng thời cải cách thủ tục, điều kiện xoá án tích, tạo điều kiện để người bị kết án, đặc biệt là người chưa thành niên, nhanh chóng tái hoà nhập cộng đồng; bảo đảm hơn nữa các quyền và lợi ích hợp pháp của người bị kết án; bảo đảm sự phù hợp, thống nhất và đồng bộ giữa hệ thống pháp luật về xoá án tích.

3.2.2. Hoàn thiện các quy định của pháp luật hình sự về xóa án tích

Qua nghiên cứu chế định xóa án tích trong luật hình sự Việt Nam,trên cơ sở tổng kết công tác thực tiễn áp dụng chế định này của các cơ quan tố tụng trên địa bàn tỉnh Quảng Nam, người viết xin được đưa ra kiến nghị hướng hoàn thiện các quy định về xóa án tích theo BLHS năm 1999 (sửa đổi, bổ sung năm 2009) như sau:

Hoàn thiện các quy định của pháp luật hình sự về xóa án tích:

Trước hết, cần ban hành một văn bản pháp luật quy định cụ thể về vấn đề xóa án tích nhằm thay thế cho hai Thông tư liên ngành số 02/1986 và Thông tư liên ngành số 03/1989.

Thứ hai, BLHS cần quy định thêm về thời hạn xóa án tích của một số loại hình phạt

Thứ ba, trong BLHS cần quy định lại về thời điểm bắt đầu tính thời hạn trong trường hợp xóa án tích theo quyết định của Tòa án.

Thứ tư, đối với Điều 63 BLHS năm 1999 nên được hoàn thiện theo hướng xác định rõ ràng hơn bản chất của chế định xóa án tích.

Thứ năm, nếu vẫn quy định việc phải xin cấp Giấy chứng nhận xóa án tích thì cần giản lược bớt thủ tục và nên giao nghĩa vụ xác minh cho cơ quan thụ lý đơn.

Nâng cao trách nhiệm của các cơ quan nhà nước cơ thẩm quyền trong việc xóa án tích:

Ở Việt Nam trong thực tiễn hơn 10 năm nay, khái niệm “Lý lịch tư pháp” được hiểu một cách chung nhất là lý lịch về án tích của người bị kết án bằng bản án hình sự đã có hiệu lực pháp luật của Toà án và tình trạng thi hành bản án đó. Thực tiễn cuộc sống cũng như những yêu cầu mới của pháp luật trong những năm gần đây cho thấy, quản lý lý lịch tư pháp có ý nghĩa ngày càng quan trọng nhằm đáp ứng yêu cầu của cá nhân chứng minh người đó có hay không có án tích, tạo điều kiện cho người bị kết án trong việc xoá án tích, tái hoà nhập cộng đồng, đồng thời góp phần phục vụ công tác quản lý nhân sự của các cơ quan, tổ chức, phục vụ hoạt động của các cơ quan tiến hành tố tụng, thống kê tư pháp,…

Thông tin lý lịch tư pháp về án tích do nhiều cơ quan, tổ chức cung cấp như Toà án, Viện kiểm sát, cơ quan Công an, cơ quan thi hành án thuộc Bộ Quốc phòng, cơ quan thi hành án dân sự và các cơ quan, tổ chức khác. Để bảo đảm tính chính xác, đầy đủ, kịp thời của thông tin lý lịch tư pháp, cần từng bước hình thành cơ sở dữ liệu lý lịch tư pháp thống nhất, phục vụ cho công tác quản lý lý lịch tư pháp. Đây là yêu cầu rất quan trọng nhằm khắc phục tình trạng phân tán thông tin lý lịch tư pháp hiện nay và bất cập cơ bản trong công tác quản lý lý lịch tư pháp.

3.2.3. Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, phổ biến và giáo dục pháp luật:

Thực tiễn của việc xóa án tích trong những năm qua cho thấy, ngay chính bản thân người đã bị kết án, đã chấp hành xong hình phạt, bởi những lý do khác nhau mà không có đơn yêu cầu Tòa án cấp Giấy chứng nhận hoặc quyết định về xóa án tích. Điều đó gây không ít khó khăn cho các cơ quan áp dụng pháp luật, đặc biệt là khi cần xác định có tái phạm hoặc tái phạm nguy hiểm hay không. Do vậy, điều quan trọng là phải tăng cường tuyên truyền phổ biến các quy định của Bộ luật hình sự nói chung và các quy định của chế định xóa án tích nói riêng. Có như vậy, mới phát huy được giá trị và vai trò đích thực của các chế định của Bộ luật hình sự nói chung và chế định xóa án tích nói riêng đối với việc đấu tranh, phòng ngừa và chống tội phạm trong điều kiện đổi mới của đất nước.

3.2.4. Nâng cao trách nhiệm của các cơ quan nhà nước có thẩm quyền trong việc xóa án tích

KẾT LUẬN

Qua nghiên cứu chế định xóa án tích theo pháp luật hình sự Việt Nam có thể rút ra những kết luận cơ bản sau:

Xóa án tích là một trong những chế định độc lập, quan trọng của luật hình sự Việt Nam, phản ánh nguyên tắc công minh, nhân đạo của chính sách hình sự nói chung và của luật hình sự Việt Nam nói riêng. Chế định xóa án tích đã ngày càng thu hút được sự quan tâm nghiên cứu của các nhà luật học trong và ngoài nước. Việc nghiên cứu cho thấy, xóa án tích là một chế định phức tạp, chứa đựng nhiều nội dung phong phú nên còn nhiều nội dung vẫn còn có những ý kiến khác nhau, cần tiếp tục nghiên cứu hoàn thiện chế định. Mặt khác, cùng với sự vận động và phát triển của hệ thống pháp luật nói chung và pháp luật hình sự nói riêng, những nội dung gắn với chế định xóa án tích cũng luôn vận động và phát triển. Vì vậy, việc nghiên cứu chế định xóa án tích luôn là việc làm có ý nghĩa về lý luận và thực tiễn, không những góp phần vào việc giải thích, hướng dẫn, tạo sự nhận thức và áp dụng đúng đắn các quy phạm pháp luật liên quan đến chế định xóa án tích mà còn có ý nghĩa góp phần tiếp tục hoàn thiện chế định này trong thời gian tới. Mặc dù đã có một số công trình nghiên cứu về chế định xóa án tích, song kết quả của các công trình nghiên cứu đó cho thấy còn nhiều nội dung liên quan đến chế định xóa án tích vẫn chưa có sự thống nhất về nhận thức, thậm chí chưa có sự thống nhất ngay cả nội dung cơ bản của xóa án tích như: khái niệm án tích, hết án tích, xóa án tích; cách tính thời hạn xóa án tích; trình tự thủ tục xóa án tích…

Qua nghiên cứu chế định xóa án tích theo luật hình sự Việt Nam, người viết nhận thấy BLHS Việt Nam năm 1999 đã thể hiện bước phát triển mới trong lĩnh vực lập pháp hình sự thể hiện bản chất nhân đạo của pháp luật hình sự nước ta, đáp ứng cơ bản với yêu cầu của tình hình mới, đã giải quyết được một cách khoa học nhiều vấn đề cơ bản của luật hình sự, trong đó có vấn đề xóa án tích, nhất là việc quy định các trường hợp xóa án tích cụ thể hơn, góp phần tạo cơ sở pháp lý thuận lợi hơn cho các cơ quan áp dụng pháp luật đấu tranh phòng và chống tội phạm trong điều kiện, hoàn cảnh mới. Tuy nhiên, vẫn còn một số quy phạm của luật hình sự liên quan đến chế định xóa án tích trong BLHS năm 1999 còn có những bất cập, thiếu đồng bộ và tính khả thi. Đây là một trong những nguyên nhân dẫn đến tình trạng còn một số chế định của BLHS, trong đó có những quy định về xóa án tích, còn có những nhận thức không thống nhất giữa các cơ quan tiến hành tố tụng. Qua nghiên cứu chúng tôi xin đưa ra một số kiến nghị hoàn thiện các quy định của BLHS về xóa án tích theo hướng nhân đạo hơn, phù hợp với xu thế chung của pháp luật hình sự thế giới là không có án tích hoặc chỉ có một hình thức xóa án tích duy nhất là đương nhiên xóa án tích, đồng thời rút ngắn thời hạn xóa án tích, bổ sung quy định về xóa án tích đối với hình phạt trục xuất, quy định thêm về thời hạn xóa án tích đối với hình phạt tù chung thân, tử hình, đơn giản hóa thủ tục xóa án tích và giao trách nhiệm cho cơ quan tố tụng trong việc xác minh điều kiện xóa án tích. Luận văn này chưa thể giải quyết hết được những nội dung cơ bản của chế định xóa án tích theo luật hình sự Việt Nam, do xóa án tích là một vấn đề phức tạp và chưa được nghiên cứu nhiều. Hy vọng những kết quả của luận văn sẽ góp phần làm phong phú thêm khoa học luật hình sự liên quan đến vấn đề xóa án tích. Chúng tôi mong nhận được nhiều ý kiến đóng góp, chia sẻ để đề tài ngày càng được hoàn thiện hơn.

LIỆN HỆ:

SĐT+ZALO: 0935568275

E:\DỮ LIỆU COP CỦA CHỊ YẾN\LUAN VAN VIEN HAN LAM\VIEN HAN LAM DOT 6\LUAT HINH SU VA TO TUNG HINH SU\NGUYEN HONG SON\SAU BAO VE