Giải pháp kiểm soát và tài trợ rủi ro cho vay doanh nghiệp tại Chi nhánh Ngân hàng

1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI

Tín dụng là hoạt động kinh doanh phức tạp nhất so với các hoạt động kinh doanh khác của NHTM, hoạt động này tuy thu được nhiều lợi nhuận nhưng cũng gặp không ít rủi ro. Vì vậy, rủi ro tín dụng nếu xảy ra sẽ có tác động rất lớn và ảnh hưởng trực tiếp đến sự tồn tại và phát triển của mỗi tổ chức tín dụng, cao hơn nó tác động ảnh hưởng đến toàn bộ hệ thống ngân hàng và toàn bộ nền kinh tế. Trong những năm qua, hoạt động ngân hàng tại nước ta đã có những bước phát triển vượt bậc, quy mô hoạt động tín dụng được mở rộng, mức độ cạnh tranh giữa các ngân hàng ngày càng khốc liệt, hoạt động tín dụng vì vậy cũng chứa đựng rất nhiều rủi ro và tính chất của rủi ro ngày càng phức tạp. Quản trị rủi ro tín dụng là vấn đề khó khăn nhưng rất bức thiết. Đặc biệt đối với ngân hàng thương mại Việt Nam, do thu nhập của tín dụng là chủ yếu chiếm từ 60-80% thu nhập của các ngân hàng. Mục tiêu tăng trưởng và phát triển nhưng “ Tăng trưởng trong an toàn” là vấn đề chung đặt ra của các NHTM Việt Nam hiện nay. Về nguyên tắc, chúng ta không thể loại bỏ được hoàn toàn  mà phải “sống chung” với rủi ro, muốn vậy chúng ta phải “hiểu” và kiểm soát,  hạn chế những tác động xấu của rủi ro tín dụng có thể gây ra. Quản rủi ro tín dụng luôn là vấn đề cấp thiết trong bất cứ hoạt động của các ngân hàng.

Rủi ro tín dụng bao gồm rủi ro xảy ra trong hoạt động cho vay, cho thuê tài chính, bao thanh toán, bảo lãnh ngân hàng và các các nghiệp vụ cấp tín dụng khác. Hoạt động tín dụng tại các NHTM Việt Nam hiện nay nói chung và Chi nhánh NHNo&PTNT quận Sơn Trà nói riêng phần lớn tập trung vào hoạt động cho vay, do đó rủi ro tín dụng chủ yếu phát sinh từ hoạt động này. Tại Chi nhánh ngân hàng No&PTNT quận Sơn Trà – thành phố Đà Nẵng, hoạt động cho vay doanh nghiệp chiếm tỷ trọng hơn 50% trên tổng dư nợ, nợ xấu có xu hướng tăng cao mà chủ yếu là phát sinh từ cho vay doanh nghiệp. Vậy đâu là nguyên nhân? Làm thế nào để nâng cao chất lượng quản trị rủi ro tín dụng trong hoạt động của Chi nhánh?  Đây là một vấn đề đang được ban lãnh đạo Chi nhánh Ngân hàng No&PTNT quận Sơn Trà – thành phố Đà Nẵng đặc biệt quan tâm, nhưng cho đến nay tại Chi nhánh chưa có một nghiên cứu nào về đề tài này.

Trong quản trị rủi ro tín dụng,  kiểm soát và tài trợ rủi ro là hai nội dung rất quan trọng và còn nhiều vấn đề đặt ra cần giải quyết nhất bởi đây là công tác thực hiện trong tác nghiệp nhằm phòng ngừa, hạn chế và khắc phục hậu quả rủi ro tín dụng để đảm bảo an toàn cho hoạt động của một ngân hàng.

Trong bối cảnh trên, là một cán bộ làm công tác quản lý tín dụng tôi mạnh dạn chọn đề tài “Giải pháp kiểm soát và tài trợ rủi ro cho vay doanh nghiệp tại Chi nhánh Ngân hàng nông nghiệp và phát triển nông thôn quận Sơn Trà – thành phố Đà Nẵng” làm luận văn tốt nghiệp cho chương trình học Thạc sỹ của mình.               

2. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU

Đề tài nghiên cứu giải quyết 3 vấn đề cơ bản như sau:

• Hệ thống hóa cơ sở lý luận về quản trị rủi ro tín dụng nói chung, kiểm soát và tài trợ rủi ro tín dụng nói riêng trong hoạt động của ngân hàng thương mại.
• Khảo sát và đánh giá về việc thực hiện kiểm soát và tài trợ rủi ro cho vay doanh nghiệp tại Chi nhánh NHNo&PTNT quận Sơn Trà, thành phố Đà Nẵng.
• Đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện việc kiểm soát và tài trợ rủi ro đối với cho vay doanh nghiệp tại Chi nhánh.

3. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU

   –  Đối tượng nghiên cứu: Những vấn đề về lý luận và thực tiển của công tác kiểm soát và tài trợ rủi ro cho vay doanh nghiệp tại Chi nhánh NHNo&PTNT quận Sơn Trà, thành phố Đà Nẵng.

  – Phạm vi nghiên cứu:  Đề tài chỉ nghiên cứu 02 trong 04 nội dung của hoạt động quản trị rủi ro tín dụng đối với đối tượng là cho vay là doanh  nghiệp: Kiểm soát và tài trợ rủi ro; Nội dung khảo sát: hoạt động kiểm soát và tài trợ rủi ro cho vay doanh nghiệp tại chi nhánh trong thời gian 03 năm từ năm 2008 đến năm 2010.  

4. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

– Phương pháp luận và cơ sở lý luận: Chủ nghĩa duy vật biện chứng, kinh tế học, lý thuyết tài chính tiền tệ.

– Phương pháp cụ thể: logic và lịch sử; phân tich và tổng hợp; quy nạp và diễn dịch; các phương pháp thống kê; …

5. KẾT CẤU LUẬN VĂN

Ngoài phần mở đầu và phần kết luận, luận văn được chia làm 3 chương, cụ thể:

Chương 1: Cơ sở lý luận về kiểm soát và tài trợ rủi ro tín dụng trong hoạt động ngân hàng thương mại.

Chương 2: Thực trạng kiểm soát và tài trợ rủi ro cho vay doanh nghiệp tại Chi nhánh NHNo&PTNT quận Sơn Trà, thành phố Đà Nẵng.

Chương 3: Hoàn thiện công tác kiểm soát và tài trợ rủi ro đối với cho vay doanh nghiệp tại chi nhánh NHNo&PTNT quận Sơn Trà, thành phố Đà Nẵng.

Chương 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ KIỂM SOÁT VÀ TÀI TRỢ RỦI RO TÍN DỤNG TRONG HOẠT ĐỘNG CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI

1.1 RỦI RO TÍN DỤNG TRONG HOẠT ĐỘNG CỦA NHTM

1.1.1 Khái niệm về rủi ro và rủi ro tín dụng

Rủi ro là những biến cố không mong đợi khi xảy ra dẫn đến tổn thất về tài sản của ngân hàng, giảm sút lợi nhuận thực tế so với dự kiến hoặc phải bỏ ra thêm một khoản chi phí để có thể hoàn thành được một nghiệp vụ tài chính nhất định.

Trong hoạt động kinh doanh ngân hàng, tín dụng là hoạt động kinh doanh đem lại lợi nhuận chủ yếu của ngân hàng nhưng cũng là nghiệp vụ tiềm ẩn rủi ro rất lớn. Các thống kê và nghiên cứu cho thấy, rủi ro tín dụng chiếm hơn 70% trong tổng rủi ro hoạt động ngân hàng. Mặc dù hiện nay đã có sự chuyển dịch trong cơ cấu lợi nhuận của ngân hàng, theo đó thu nhập từ hoạt động tín dụng có xu hướng giảm xuống và thu dịch vụ có xu hướng tăng lên nhưng thu nhập từ tín dụng vẫn chiếm từ 1/2 đến 2/3 thu nhập ngân hàng (Peter, Rose, (2001), Quản trị ngân hàng thương mại, Nxb Tài chính, Hà Nội). Kinh doanh tín dụng ngân hàng là kinh doanh rủi ro, theo đuổi lợi nhuận với rủi ro chấp nhận được là bản chất ngân hàng. P. Volker, cựu chủ tịch Cục dự trữ liên bang Mỹ (FED) cho rằng: “Nếu ngân hàng không có những khoản vay tồi thì đó không phải là hoạt động kinh doanh”. Rủi ro tín dụng là một trong những nguyên nhân chủ yếu gây tổn thất và ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng kinh doanh ngân hàng. Có nhiều định nghĩa khác nhau về rủi ro tín dụng:

Trong tài liệu “Financial Institutions Management – A Modern Perpective”, A.Saunder và H.Lange định nghĩa rủi ro tín dụng là khoản lỗ tiềm tàng khi ngân hàng cấp tín dụng cho một khách hàng, nghĩa là khả năng các luồng thu nhập dự tính mang lại từ khoản cho vay của ngân hàng không thể được thực hiện đầy đủ về cả số lượng và thời hạn (A.Saunder, H.Lange (1995), Financial Institutions Management – A Modern Perpective, Irwin, Artarmon)

Theo Timothy W.Koch: Một khi ngân hàng nắm giữ tài sản sinh lợi, rủi ro xảy ra khi khách hàng sai hẹn – có nghĩa là khách hàng không thanh toán vốn gốc và lãi theo thỏa thuận. Rủi ro ro tín dụng là sự thay đổi tiềm ẩn của thu nhập thuần và thị giá của vốn xuất phát từ việc khách hàng không thanh toán hay thanh toán trễ hạn (Timothy W.Koch (1995), Bank Management, University of South Carolina, The Dryden Press, page 107).

Còn theo Henie Van Greuning, Sonja Brajovic Bratanovic: Rủi ro tín dụng được định nghĩa là nguy cơ mà người đi vay không thể chi trả tiền lãi hoặc hoàn trả vốn gốc so với thời hạn đã ấn định trong hợp đồng tín dụng. đây là thuộc tính vốn có của hoạt động ngân hàng. Rủi ro tín dụng tức là việc chi trả bị trì hoãn, hoặc tồi tệ hơn là không chi trả được toàn bộ. điều này gây ra sự cố đối với dòng chu chuyển tiền tệ và ảnh hưởng tới khả năng thanh khoản của ngân hàng (Hennie van Greuning-Sonja Brajovic Bratanovic (1999), Analyzing banking Risk, the Wold Bank).

Theo khoản 1 Điều 2 Quy định về phân loại nợ, trích lập và sử dụng dự phòng để xử lý rủi ro tín dụng trong hoạt động ngân hàng của tổ chức tín dụng ban hành kèm theo Quyết định 493/2005/QĐ-NHNN ngày 22/4/2005 của Thống đốc Ngân hàng Nhà nước, rủi ro tín dụng là khả năng xảy ra tổn thất trong hoạt động ngân hàng của tổ chức tín dụng do khách hàng không thực hiện hoặc không có khả năng thực hiện nghĩa vụ của mình theo cam kết.

Các định nghĩa khá đa dạng nhưng tựu trung lại chúng ta có thể rút ra các nội dung cơ bản của rủi ro tín dụng như sau:

–  Rủi ro tín dụng khi người vay sai hẹn (default) trong thực hiện nghĩa vụ trả nợ theo hợp đồng, bao gồm vốn gốc hoặc lãi. Sự sai hẹn có thể là trễ hạn (delayed payment) hoặc không thanh toán (nonpayment).

–  Rủi ro tín dụng sẽ dẫn đến tổn thất tài chính, tức là giảm thu nhập ròng và giảm giá trị thị trường của vốn. Trong trường hợp nghiêm trọng có thể dẫn đến thua lỗ, hoặc ở mức độ cao hơn có thể dẫn đến phá sản.

–  Đối với các nước đang phát triển (như ở Việt Nam), các ngân hàng thiếu đa dạng trong kinh doanh các dịch vụ tài chính, các sản phẩm dịch vụ còn nghèo nàn, vì vậy tín dụng được coi là dịch vụ sinh lời chủ yếu và thậm chí gần như là duy nhất, đặc biệt đối với các ngân hàng nhỏ. Vì vậy rủi ro tín dụng cao hay thấp sẽ quyết định chủ yếu hiệu quả kinh doanh của ngân hàng.

–  Mặt khác, rủi ro và lợi nhuận kỳ vọng của ngân hàng là hai đại lượng đồng biến với nhau trong một phạm vi nhất định (lợi nhuận kỳ vọng càng cao, thì rủi ro tiềm ẩn càng lớn).

–  Rủi ro là một yếu tố khách quan cho nên người ta không thể nào loại trừ hoàn toàn được mà chỉ có thể hạn chế sự xuất hiện của chúng cũng như tác hại do chúng gây ra.

Tuy nhiên, chúng ta cần hiểu rủi ro tín dụng theo nghĩa xác suất, là khả năng, do đó có thể xảy ra hoặc không xảy ra tổn thất. Điều này có nghĩa là một khoản vay dù chưa quá hạn nhưng vẫn luôn tiềm ẩn nguy cơ xảy ra tổn thất, một ngân hàng có tỷ lệ nợ quá hạn thấp nhưng nguy cơ rủi ro tín dụng sẽ rất cao nếu danh mục đầu tư tín dụng tập trung vào một nhóm khách hàng, ngành hàng tiềm ẩn nhiều rủi ro. Cách hiểu này sẽ giúp cho hoạt động quản trị rủi ro tín dụng được chủ động trong phòng ngừa, trích lập dự phòng, đảm bảo chống đỡ và bù đắp tổn thất khi rủi ro xảy ra.

1.1.2. Phân loại rủi ro tín dụng

Có nhiều cách phân loại rủi ro tín dụng khác nhau tùy theo mục đích, yêu cầu nghiên cứu. Tùy theo tiêu chí phân loại mà người ta chia rủi ro tín dụng thành các loại khác nhau.