Chính sách phân bổ ngân sách nhà nước từ thực tiễn thành phố Đà Nẵng
Ngân sách nhà nước ngày càng có tác động sâu rộng đến mọi mặt kinh tế – xã hội và trở thành yếu tố chủ đạo trong nền tài chính quốc gia thì mục tiêu hướng đến là quản lý ngân sách nhà nước như thế nào để phát huy được vai trò to lớn của nó đó là huy động các nguồn tài chính để tạo lập các quỹ tài chính – tiền tệ của mình, phân phối các nguồn tài chính nhà nước nhằm đảm bảo cho các nhu cầu chi tiêu của nhà nước, đồng thời góp phần điều tiết vĩ mô nền kinh tế thông qua công cụ dự toán ngân sách hàng năm.
Để thực thi ngân sách được hiệu quả, vai trò của khâu lập dự toán không thể phủ nhận, nó tạo khuôn khổ cho việc chấp hành NSNN; quyết định việc thực thi ngân sách. Một ngân sách dự toán tốt có thể được thực hiện tốt, nhưng một ngân sách lập không tốt thì không thể thực hiện tốt. Tuy nhiên, điều đó không có nghĩa thực hiện ngân sách chỉ đơn thuần là đảm bảo tuân thủ ngân sách dự kiến ban đầu, mà phải thích ứng với các thay đổi khách quan trong quá trình thực hiện, đồng thời phải tính đến hiệu quả hoạt động.
Trong những năm qua, công tác lập dự toán ngân sách nhà nước nói chung, ngân sách địa phương tại thành phố Đà Nẵng nói riêng đã có nhiều cải tiến, đổi mới về nội dung và phương pháp để dự toán ngân sách được lập đảm bảo phù hợp với kế hoạch phát triển kinh tế xã hội, những ưu tiên chiến lược đã lựa chọn; phản ánh các chính sách, chương trình hành động của các cấp chính quyền; góp phần tăng hiệu quả hoạt động của khu vực tài chính công, tránh bị động trong quá trình thực hiện; công tác lập dự toán ngân sách đã dựa trên những nhiệm vụ, mục tiêu phát triển kinh tế xã hội và bảo đảm quốc phòng an ninh, nhiệm vụ cụ thể của từng ngành, từng địa phương. Đồng thời đã thể hiện tổng hòa quan điểm, đường lối, chiến lược và mục tiêu phát triển kinh tế xã hội của nhà nước; phản ánh sự thiết lập kỷ luật tài chính cho hoạt động của khu vực công thông qua và xác lập được các chỉ tiêu tài chính cơ bản: tổng thu ngân sách nhà nước, tổng chi ngân sách địa phương; phản ánh mối quan hệ giữa tiết kiệm, đầu tư và tiêu dùng…
Dự toán ngân sách là căn cứ để các đơn vị, địa phương tổ chức triển khai thực hiện nhiệm vụ tài chính, ngân sách trong quá trình chấp hành ngân sách, là công cụ để kiểm soát hoạt động tài chính trong năm ngân sách. Chính vì vậy mà dự toán ngân sách phải được tổng hợp theo từng lĩnh vực thu, chi và theo cơ cấu giữa chi thường xuyên, chi đầu tư phát triển, chi trả nợ. Dự toán ngân sách của các cấp chính quyền địa phương, của đơn vị dự toán các cấp phải lập theo đúng yêu cầu, nội dung, biểu mẫu và thời hạn quy định của Bộ Tài chính, đồng thời phải được thuyết minh rõ cơ sở, căn cứ tính toán và phải bảo đảm cân đối giữa thu và chi.
Xuất phát từ ý nghĩa, vai trò và thực tế nêu trên, và để trả lời câu hỏi: nếu là người làm công tác lập dự toán ngân sách địa phương anh (chị) phải làm gì để dự toán ngân sách địa phương thực sự là công cụ thực thi ngân sách được hiệu quả, đáp ứng công tác quản lý tài chính, ngân sách ngày càng cao, bản thân Tôi chọn đề tài “Chính sách phân bổ ngân sách nhà nước từ thực tiễn thành phố Đà Nẵng” để nghiên cứu cho luận văn tốt nghiệp của mình.
2. Tình hình nghiên cứu đề tài
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
3.1. Mục đích nghiên cứu: Thông qua nghiên cứu lý luận và tình hình thực tiễn luận văn “Hoàn thiện công tác phân bổ ngân sách nhà nước từ thực tiễn thành phố Đà Nẵng” tác giả mong muốn tìm kiếm một phương thức hợp lý cho việc lập kế hoạch phân bổ các nguồn lực ngân sách nhằm hoàn thiện công tác lập ngân sách địa phương.
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
– Hệ thống hoá những vần đề lý luận về công tác lập, phân bổ và giao dự toán ngân sách để từ đó xác định được vị trí của phân bổ ngân sách.
– Nghiên cứu, đánh giá thực trạng công tác phân bổ ngân sách nhà nước từ thực tiễn thành phố Đà Nẵng.
– Qua nghiên cứu thực tiễn cũng như cơ sở lý luận đi đến đề xuất một số giải pháp nhằm hoàn thiện hơn công tác phân bổ ngân sách nhà nước từ thực tiễn thành phố Đà Nẵng.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
4.1. Đối tượng nghiên cứu: Nghiên cứu những vấn đề về lý luận và thực tiến đối với công tác phân bổ ngân sách địa phương trên cơ sở các bản dự toán ngân sách hàng năm do Bộ Tài chính giao cho thành phố Đà Nẵng, dự toán do UBND thành phố giao cho các địa phương, đơn vị thuộc thành phố Đà Nẵng.
4.2. Phạm vi nghiên cứu: Nghiên cứu công tác phân bổ ngân sách địa phương tại Sở Tài chính thành phố Đà Nẵng và phòng Tài chính – Kế hoạch quận, huyện năm 2016 theo quy định của Luật Ngân sách nhà nước năm 2002; trong đó sẽ quan tâm đặc biệt đến yêu cầu, căn cứ và yếu tố ảnh hưởng đến công tác phân bổ ngân sách địa phương trên địa bàn thành phố Đà Nẵng. Đồng thời đi sâu nghiên cứu công tác phân bổ chi thường xuyên đến từng lĩnh vực tương ứng với từng cấp ngân sách thuộc ngân sách địa phương.
5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu
5.1. Phương pháp luận: Luận văn sử dụng phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật lịch sử và chủ nghĩa duy vật biện chứng, các quan điểm của Đảng và nhà nước về quản lý trật tự trong quá trình phát triển.
5.1. Phương pháp nghiên cứu: Bên cạnh đó, luận văn sử dụng phương pháp tiếp cận truyền thống khác như phương pháp tiếp cận hệ thống, phương pháp thống kê, phân tích, tổng hợp, phương pháp thu thập và xử lý thông tin qua các báo cáo của UBND thành phố Đà Nẵng và Sở Tài chính thành phố Đà Nẵng.
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn
6.1. Ý nghĩa lý luận: Kết quả nghiên cứu luận văn sẽ là tài liệu tham khảo bổ ích cho các cơ quan quản lý hành chính nhà nước và các cơ quan có liên quan tại Đà Nẵng trong việc thực hiện chức năng quản lý nhà nước về ngân sách, nhất là những giải pháp của đề tài có thể được xem xét và áp dụng tại địa phương trong việc nâmg cao chất lượng công tác quản lý ngân sách tại thành phố Đà Nẵng.
6.1. Ý nghĩa thực tiễn: Ngoài ra, kết quả nghiên cứu của đề tài còn là tài liệu phục vụ cho công tác nghiên cứu và giảng dạy về phân bổ ngân sách tại các cơ sở đào tạo đại học, cao đẳng nói chung, Học viên Khoa học xã hội – Cơ sở Miền Trung nói riêng.
Việc thực hiện luận văn còn giúp nâng cao nhận thức cho bản thân tác giả hệ thống hóa lý luận và thực tiễn về công tác phân bổ ngân sách nói chung, quản lý phân bổ trên địa bàn thành phố Đà Nẵng nói riêng, góp phần nâng cao kinh nghiệm của bản thân trong công tác quản lý nhà nước về phân bổ ngân sách tại địa phương.
7. Cơ cấu của luận văn
Ngoài phần mở đầu và kết luận, nội dung nghiên cứu của luận văn được trình bày gồm 3 chương:
Chương 1: Cơ sở lý luận về chính sách
Chương 2: Thực trạng chính sách phân bổ ngân sách tại thành phố Đà Nẵng
Chương 3: Các giải pháp hoàn thiện chính sách phân bổ ngân sách tại thành phố Đà Nẵng.
1.1.1.1. Khái niệm, đặc điểm ngân sách nhà nước
Cho đến nay vẫn có nhiều ý kiến khác nhau về khái niệm ngân sách nhà nước. Nhưng về hình thức, ngân sách nhà nước là các khoản thu, chi của nhà nước. Còn xét về nội dung, ngân sách nhà nước phản ánh các quan hệ lợi ích kinh tế nảy sinh trong quá trình phân phối các nguồn tài chính giữa nhà nước, một chủ thể đặc biệt, với các chủ thể còn lại trong nền kinh tế. Hơn nữa, ngân sách nhà nước còn là nguồn tài chính tập trung quan trọng trong hệ thống tài chính quốc gia, thể hiện tiềm lực và sức mạnh về mặt tài chính của nhà nước. Ngân sách nhà nước có mối liên hệ chặt chẽ với mọi mặt kinh tế – chính trị – xã hội và quan hệ khăng khít với tất cả các khâu của cả hệ thống tài chính quốc gia. Do vậy, quản lý và điều hành ngân sách nhà nước có tác động và chi phối trực tiếp đến mọi lĩnh vực trong nền kinh tế.
Từ khái niệm trên, có thể rút ra những đặc điểm cơ bản của ngân sách nhà nước như sau:
– Ngân sách nhà nước là một bộ luật tài chính đặc biệt.
– Ngân sách nhà nước là một bản dự toán thu, chi.
– Ngân sách nhà nước là một công cụ quản lý.
1.1.1.2. Bản chất ngân sách nhà nước
Ngân sách nhà nước với tư cách là một phạm trù kinh tế đã ra đời và tồn tại từ lâu. Là một công cụ Tài chính quan trọng của Nhà nước, ngân sách nhà nước xuất hiện dựa trên cơ sở hai tiền đề khách quan là tiền đề Nhà nước và tiền đề kinh tế hàng hoá – tiền tệ.
Tóm lại về bản chất của NSNN, thì đằng sau những con số thu, chi đó là các quan hệ lợi ích kinh tế giữa nhà nước với các chủ thể khác như doanh nghiệp, hộ gia đình, cá nhân gắn liền với quá trình tạo lập, phân phối và sử dụng quỹ ngân sách.
1.1.1.3. Nguyên tắc quản lý NSNN
* Nguyên tắc niên hạn
* Nguyên tắc đơn nhất
* Nguyên tắc toàn diện
1.1.1.4. Vai trò của ngân sách nhà nước
* Ngân sách nhà nước đảm bảo nhu cầu chi tiêu của nhà nước
* Góp phần kích thích tăng trưởng kinh tế
* Điều tiết thị truờng, ổn định giá cả và kiểm soát lạm phát
* Giải quyết các vấn đề xã hội
Như vậy, vai trò của ngân sách nhà nước là rất lớn. Vấn đề đặt ra là việc tổ chức quy mô, cơ cấu và quản lý ngân sách nhà nước như thế nào để phát huy được vai trò của nó.
1.1.2.1. Tổ chức hệ thống ngân sách nhà nước
Hệ thống ngân sách nhà nước ở các nước đều được tổ chức cơ bản phù hợp với hệ thống tổ chức bộ máy quản lý hành chính Nhà nước, nghĩa là mỗi cấp chính quyền là một cấp ngân sách, tự lập, xét duyệt và quản lý ngân sách cấp mình. Đối với Việt Nam, các cấp ngân sách cũng độc lập tương đối nhưng lại có sự lồng ghép giữa các cấp ngân sách.
Theo hiến pháp 1992 của nước ta và luật NSNN năm 2002, hệ thống ngân sách nhà nước được tổ chức bao gồm ngân sách trung ương và ngân sách địa phương.
1.1.2.2. Các nguyên tắc tổ chức quản lý hệ thống ngân sách nhà nước
* Nguyên tắc thống nhất, tập trung dân chủ
* Nguyên tắc công khai, minh bạch
* Nguyên tắc đảm bảo cân đối NSNN
1.1.3.1. Khái niệm ngân sách địa phương
Trên cơ sở khái niệm của Ngân sách nhà nước ta có thể đưa ra một khái niệm về ngân sách địa phương đó là: ngân sách địa phương là toàn bộ các khoản thu, chi của địa phương theo phân cấp đã được cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định và được tổ chức thực hiện trong một năm để bảo đảm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của chính quyền địa phương đó.
1.1.3.2. Đặc điểm của ngân sách địa phương
– Ngân sách địa phương là một bộ phận cấu thành của ngân sách nhà nước,
– Ngân sách địa phương là một bộ phận của bộ luật tài chính đặc biệt
– Ngân sách địa phương là một bản dự toán thu, chi
– Ngân sách địa phương là một công cụ quản lý.
1.1.3.3. Vai trò của ngân sách địa phương
– Bảo đảm các nhu cầu chi tiêu của địa phương để duy trì sự tồn tại của bộ máy Nhà nước, xây dựng cơ sở hạ tầng kinh tế, xã hội của địa phương, góp phần vào công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.
– Góp phần quan trọng trong ổn định thị trường, kiểm soát lạm phát, tạo môi trường cạnh tranh lành mạnh giữa các thành phần kinh tế trong nền kinh tế thị trường.
– Giải quyết các vấn đề xã hội
1.1.3.4. Tổ chức hệ thống ngân sách địa phương
Quan hệ trực tuyến
Quan hệ ảnh hưởng qua lại giữa các cấp:
Sơ đồ 1.1: Hệ thống ngân sách Việt Nam
- 1.1.4. Phân cấp quản lý ngân sách Nhà nước
1.1.4.1. Khái niệm phân cấp quản lý NSNN
Phân cấp quản lý NSNN là việc phân giao nhiệm vụ thu, chi giữa các cấp chính quyền. Thực chất nội dung phân cấp là giải quyết các mối quan hệ giữa chính quyền nhà nước Trung ương và các cấp chính quyền Địa phương trong việc xử lý các vấn đề liên quan đến hoạt động của NSNN bao gồm 3 nội dung sau: Quan hệ về mặt chế độ, chính sách; Quan hệ vật chất về nguồn thu và nhiệm vụ chi; Quan hệ về quản lý chu trình ngân sách.
1.1.4.2. Các nguyên tắc phân cấp quản lý NSNN
Thứ nhất: Phù hợp với phân cấp quản lý kinh tế-xã hội, quốc phòng, an ninh của nhà nước và năng lực quản lý của mỗi cấp trên địa bàn.
Thứ hai: Đảm bảo vai trò chủ đạo của ngân sách trung ương và vị trí độc lập của ngân sách địa phương trong hệ thống NSNN thống nhất.
Thứ ba: Đảm bảo nguyên tắc công bằng trong phân cấp NSNN
1.1.4.3. Nội dung phân cấp quản lý NSNN
* Quan hệ giữa các cấp chính quyền về chính sách, chế độ
* Quan hệ các cấp về nguồn thu, nhiệm vụ chi
* Quan hệ giữa các cấp về quản lý chu trình NSNN
Ngoài ra, việc tổ chức lập ngân sách ở các địa phương được phân cấp cho UBND các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương quy định cụ thể cho từng cấp ở địa phương. Thảo luận về dự toán với cơ quan tài chính chỉ thực hiện vào năm đầu của thời kỳ ổn định ngân sách, các năm tiếp theo chỉ tiến hành khi các đơn vị, địa phương có đề nghị [3, tr.93-100].
1.2.1.1. Căn cứ và yêu cầu đối với lập dự toán
Để dự toán NSNN thực sự trở thành công cụ hữu ích trong điều hành ngân sách, lập dự toán NSNN phải căn cứ vào các nhân tố chủ yếu sau đây:
– Nhiệm vụ, mục tiêu phát triển kinh tế – xã hội và bảo đảm quốc phòng, an ninh nói chung và nhiệm vụ cụ thể của các bộ, cơ ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ, cơ quan khác ở trung ương, địa phương.
– Chính sách phân cấp nguồn thu, nhiệm vụ chi NSNN.
– Chính sách, chế độ thu ngân sách; định mức phân bổ ngân sách, chế độ, tiêu chuẩn, định mức chi ngân sách.
– Chỉ thị của Thủ tướng Chính phủ về xây dựng kế hoạch phát triển kinh tế – xã hội và dự toán ngân sách.
– Số kiểm tra về dự toán thu, chi NSNN.
– Lập ngân sách phải tính đến các kết quả phân tích, đánh giá tình hình thực hiện ngân sách các năm trước đặc biệt là năm báo cáo.
Việc lập dự toán ngân sách nhà nước được đánh giá là tốt khi đáp ứng được những yêu cầu sau:
– Đảm bảo quán triệt đầy đủ, đúng đắn các quan điểm của chính sách tài chính quốc gia trong từng thời kỳ.
– Dự toán ngân sách của các đơn vị dự toán các cấp phải lập theo đúng nội dung, biểu mẫu, thời hạn kèm theo báo cáo thuyết minh rõ ràng cơ sở, căn cứ tính toán.
– Dự toán NSNN phải bảo đảm tổng số thu thuế và phí, lệ phí phải lớn hơn chi thường xuyên và các khoản chi trả nợ; bội chi phải nhỏ hơn chi đầu tư phát triển [1, tr.103-107].
1.2.1.2. Vai trò của khâu lập dự toán
Vai trò của khâu lập dự toán được thể hiện tổng hòa quan điểm, đường lối, chiến lược và mục tiêu phát triển kinh tế xã hội của nhà nước; phản ánh sự thiết lập kỷ luật tài chính cho hoạt động của khu vực công thông qua và xác lập các chỉ tiêu tài chính cơ bản; tạo khuôn khổ cho việc chấp hành NSNN; quyết định việc thực thi ngân sách được hiệu quả; là công cụ để Chính phủ và các cấp chính quyền địa phương kiểm soát hoạt động tài chính trong năm tài khóa.
1.2.1.3. Phương pháp lập dự toán
Việc lập ngân sách được dựa trên các giả định thực tế, không tính toán quá cao các chỉ tiêu về thu ngân sách, ngược lại không tính quá thấp các khoản chi tiêu bắt buộc là hết sức quan trọng để đảm bảo tính khả thi của kế hoạch ngân sách. Lập ngân sách hàng năm thường được tổ chức như sau:
Cách tiếp cận từ trên xuống, bao gồm: Xác định tổng các nguồn lực; lập số kiểm tra về dự toán thu, chi cho các đơn vi, địa phương phù hợp với chính sách của nhà nước…; thông báo số kiểm tra cho các đơn vi, địa phương. Hướng dẫn lập ngân sách.
Cách tiếp cận từ dưới lên, bao gồm: Các đơn vị, địa phương đề xuất ngân sách của mình trên cơ sở các hướng dẫn ở trên.
Trao đổi, đàm phán, thương lượng: Đàm phán ngân sách giữa các đơn vị, địa phương với cơ quan tài chính là rất quan trọng để xác định dự toán ngân sách cuối cùng trình lên cơ quan quyết định trên cơ sở đạt được sự nhất quán giữa mục tiêu và nguồn lực sẵn có. [3, tr.104-105].
1.2.1.4. Quy trình lập dự toán ngân sách
Giai đoạn 1: Hướng dẫn lập dự toán ngân sách và thông báo số kiểm tra
Giai đoạn 2: Lập và thảo luận dự toán ngân sách:
Giai đoạn 3: Quyết định, giao dự toán ngân sách:
1.2.2.2. Tiêu chí và phương pháp thực hiện
1.2.2.3. Quy trình phân bổ, quyết định và giao dự toán
CHƯƠNG 2
THỰC TRẠNG CHÍNH SÁCH PHÂN BỔ NGÂN SÁCH
2.1.1.1. Về nguyên tắc
Đảm bảo nguyên tắc niên hạn đó là mỗi năm cấp có thẩm quyền phải thông qua ngân sách nhà nước một lần; chính phủ và chính quyền địa phương các cấp thi hành ngân sách nhà nước trong thời gian một năm. Đảm bảo nguyên tắc đơn nhất đó là toàn bộ dự toán thu, dự toán chi được trình bày và đệ trình trước cấp có thẩm quyền để xem xét và thông qua ngân sách nhà nước trong một văn kiện duy nhất. Đảm bảo nguyên tắc toàn diện, cụ thể là ngân sách nhà nước phải là một ngân sách toàn diện, bao quát và các khoản thu, chi trong ngân sách nhà nước được hợp thành một tài liệu duy nhất, phản ảnh đầy đủ mọi chương trình tài chính của chính phủ, của các cấp chính quyền địa phương.
2.1.1.2. Về bản chất
Thể hiện và giải quyết tốt các mối quan hệ lợi ích kinh tế giữa nhà nước, chính quyền địa phương với các chủ thể khác như doanh nghiệp, hộ gia đình, cá nhân gắn liền với quá trình tạo lập, phân phối và sử dụng quỹ ngân sách; thực sự là một công cụ Tài chính quan trọng của Chính phủ và chính quyền địa phương.
2.1.1.3. Về vai trò
Đảm bảo nhu cầu chi tiêu của nhà nước và các cấp chính quyền địa phương để duy trì sự tồn tại của bộ máy nhà nước, để xây dựng cơ sở hạ tầng kinh tế, xã hội không vì mục tiêu lợi nhuận, tăng tích luỹ cho ngân sách nhà nước, ngân sách địa phương hàng năm. Tác động tích cực đến cơ cấu kinh tế nhằm đảm bảo cân đối hợp lý các cơ cấu kinh tế, góp phần kích thích tăng trưởng kinh tế. Điều tiết thị trường, ổn định giá cả và kiểm soát lạm phát. Giải quyết các vấn đề xã hội như điều tiết làm giảm bớt khoảng cách chênh lệch về thu nhập, hạn chế sự phân hóa giữa các tầng lớp dân cư và góp phần vào thực hiện công bằng xã hội; thông qua các khoản chi tiêu ngân sách mà thực hiện các chính sách phúc lợi cộng cộng và an sinh xã hội…
- 2.1.2. Tình hình chung về phân cấp ngân sách nhà nước tại thành phố Đà Nẵng
2.1.2.1. Về nguyên tắc
Phù hợp với phân cấp quản lý kinh tế – xã hội, quốc phòng, an ninh và năng lực quản lý của mỗi cấp trên địa bàn; đảm bảo được vai trò chủ đạo của ngân sách trung ương đây là một đòi hỏi khách quan, bắt nguồn từ vị trí, vai trò của chính quyền trung ương trong việc cung cấp những hàng hóa và dịch vụ công cộng có tính chất quốc gia. Và đảm bảo được vị trí độc lập của ngân sách địa phương trong hệ thống NSNN thống nhất được thể hiện qua cả ba khâu của chu trình ngân sách: lập, chấp hành, và quyết toán ngân sách, trong phạm vi phân chia nguồn thu, nhiệm vụ chi được ổn định từ ba đến năm năm; đảm bảo công bằng trong phân cấp NSNN, thông qua bổ sung cân đối và bổ sung có mục tiêu là hai phương thức chủ yếu để xử lý mối quan hệ này.
2.1.2.2. Về nội dung
Đảm bảo được mối quan hệ giữa các cấp chính quyền về chính sách, chế độ; trung ương vẫn giữ vai trò quyết định các loại thu như thuế, phí, lệ phí, vay nợ và các chế độ, tiêu chuẩn, định mức chi tiêu thực hiện thống nhất trong cả nước. Đối với một số nhiệm vụ chi có tính chất đặc thù ở địa phương, HĐND thành phố được quyết định chế độ chi ngân sách phù hợp với đặc điểm thực tế ở địa phương. Riêng những chế độ chi có tính chất tiền lương, tiền công, phụ cấp trước khi quyết định phải có ý kiến của các bộ quản lý ngành, lĩnh vực.
Như vậy, qua phân cấp cũng đã tạo điều kiện cho các địa phương tích cực khai thác nguồn thu, tăng tiềm lực tài chính, chủ động thực hiện các nhiệm vụ chi, từ đó tăng khả năng tự cân đối của ngân sách cấp mình. Đồng thời giúp cho chính quyền địa phương các cấp phát huy tính chủ động trong quản lý điều hành ngân sách, thể hiện được trách nhiệm quyền hạn của các cấp chính quyền địa phương trong quản lý sử dụng ngân sách nhà nước. Mặt khác thông qua phân cấp ngân sách đã góp phần xử lý các vấn đề liên quan đến hoạt động của NSNN bao gồm 3 nội dung sau: Quan hệ về mặt chế độ, chính sách; Quan hệ vật chất về nguồn thu và nhiệm vụ chi; Quan hệ về quản lý chu trình ngân sách.
Công tác dự toán ngân sách ở thành phố Đà Nẵng hằng năm được thực hiện trên cơ sở Luật Ngân sách nhà nước, những văn bản hướng dẫn thực hiện Luật ngân sách nhà nước; chỉ thị của Thủ tướng Chính phủ; chỉ thị của Chủ tịch UBND thành phố; hệ thống chế độ, chính sách, định mức để làm căn cứ lập, phân bổ dự toán thu, chi ngân sách địa phương cho năm sau.
- 2.2.2. Tổ chức công tác phân bổ ngân sách thành phố Đà Nẵng
2.2.2.1. Tiêu chí, phương pháp phân bổ
2.2.2.2. Trình tự phân bổ ngân sách địa phương
Chi tiết dự toán thu, chi Bộ Tài chính giao được thể hiện qua Bảng số liệu sau:
Bảng 2.1: Dự toán thu, chi ngân sách thành phố Đà Nẵng do Bộ Tài chính giao
ĐVT: triệu đồng
| Chỉ tiêu | 2016 |
|---|---|
| Thu NSNN trên địa bàn | 14.100.000 |
| Trong đó: | |
| I. Thu nội địa | 10.500.000 |
| 1. Thu từ khu vực DNNN Trung ương | 1.130.000 |
| 2. Thu từ khu vực DNNN địa phương | 130.000 |
| 3. Thu từ khu vực DN có vốn ĐTNN | 3.150.000 |
| 4. Thuế ngoài quốc doanh | 3.050.000 |
| 5. Lệ phí trước bạ | 384.000 |
| 6. Thuế sử dụng đất nông nghiệp | 0 |
| 7. Thuế sử dụng đất phi nông nghiệp | 33.000 |
| 8. Thuế thu nhập cá nhân | 770.000 |
| 9.Thu phí + lệ phí | 270.000 |
| 10. Thuế bảo vệ môi trường | 1.100.000 |
| 11. Thu tiền sử dụng đất | 1.400.000 |
| 12. Thu tiền thuê đất, mặt nước | 205.000 |
| 13.Thu tiền bán và cho thuê nhà thuộc SHNN | 40.000 |
| 14. Thu tiền cấp quyền khai thác khoán sản | 4.000 |
| 15. Thu khác ngân sách | 230.000 |
| 16. Thu cố định tại xã (kể cả phường) | 4.000 |
| II. Thu từ XNK | 2.200.000 |
| B. Thu để lại chi quản lý qua ngân sách | 0 |
| Tổng chi NSĐP | 11.477.830 |
| Trong đó: | |
| 1. Chi đầu tư phát triển | 4.442.776 |
| 2. Chi thường xuyên | 6.018.710 |
| 3. Chi bổ sung quỹ dự trữ tài chính | 1.820 |
| 4. Dự phòng ngân sách | 308.270 |
| 5. Chi từ nguồn Trung ương bổ sung thực hiện chính sách, chế độ mới ban hành | 103.804 |
| 6. Chi tạo nguồn thực hiện cải cách tiền lương | 602.450 |
(Nguồn: Quyết định của Bộ Trưởng Bộ Tài Chính giao dự toán thu, chi
ngân sách Nhà nước năm 2016)
2.2.3.1. Những kết quả cụ thể đạt được
– Việc lập dự toán ngân sách địa phương trong những năm gần đây của thành phố Đà Nẵng đã đảm bảo đầy đủ những căn cứ theo quy định của pháp luật, xem xét đầy đủ các chỉ tiêu phân bổ dự toán từ trên xuống, cũng như nhu cầu chi tiêu dự toán từ duới lên, xem xét đúng mức về điều kiện, đặc điểm, tình hình cụ thể của năm kế hoạch, các chế độ chính sách, định mức và bố trí đảm bảo kinh phí cho các ngành, đơn vị, địa phương thực hiện nhiệm vụ. Điều này, làm cho quá trình chấp hành ngân sách trong năm kế hoạch được thuận lợi, đảm bảo công bằng, bình đẳng cho các đơn vị, địa phương.
2.2.3.2. Những mặt hạn chế tồn tại
– Việc lập dự toán ngân sách vẫn được dựa trên cơ sở đánh giá tình hình thực hiện ngân sách năm hiện hành.
– Về căn cứ lập dự toán còn nặng về hình thức, có phần chủ quan theo các chỉ tiêu phân bổ dự toán từ trên xuống, còn xem nhẹ nhu cầu chi tiêu dự toán từ dưới lên và chưa xem xét đúng mức về điều kiện, đặc điểm, tình hình cụ thể của năm kế hoạch.
– Tính hiện thực, chính xác của dự toán ngân sách còn hạn chế.
– Thiếu sự điều hoà giữa các năm ngân sách
– Công tác phân bổ vốn đầu tư còn nhiều bật cập
– Thời gian lập, phân bổ và giao dự toán cho từng cấp ngân sách ngắn.
– Công tác dự báo, dự kiến chỉ mới thực hiện cho từng năm mà chưa có được những dự báo ở tầm trung – dài hạn.
2.2.3.3. Nguyên nhân của những hạn chế, tồn tại
– Do có sự chồng chéo về chức năng và nhiệm vụ giữa các cơ quan.
– Chính sách về thu ngân sách còn nhiều nội dung chưa thật sự hoàn thiện.
– Các kết quả và đầu ra từ hoạt động ngân sách chưa được quan tâm đúng tầm.
– Còn một số cơ quan, đơn vị trình độ lập dự toán còn hạn chế.
– Hệ thống định mức, các tiêu chí phân bổ ngân sách nhà nước hiện nay chưa phù hợp.
– Hệ thống ngân sách mang tính lồng ghép, quy trình ngân sách chưa hợp lý.
CÁC GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CHÍNH SÁCH PHÂN BỔ
NGÂN SÁCH ĐỊA PHƯƠNG TẠI THÀNH PHỐ ĐÀ NẴNG
Và với những mục tiêu cụ thể như: Xác định rõ hơn trách nhiệm, quyền hạn của từng cấp trong công tác quản lý tài chính – ngân sách nhà nước đảm bảo tính chủ động và thực quyền đối với chính quyền địa phương trong việc lập, quyết định ngân sách. Tăng cường trách nhiệm quản lý, sử dụng ngân sách của các cấp, các cơ quan, đơn vị gắn với trách nhiệm tổ chức thực hiện nhiệm vụ chính trị chuyên môn. Nâng cao tính minh bạch, dân chủ và công khai trong quản lý NSNN. Xác định rõ hơn phạm vi ngân sách, đảm bảo nguyên tắc nhất quỹ của NSNN. Tăng cường thuyết minh, giải trình về hiệu quả quản lý, sử dụng NSNN của các cấp ngân sách, các cơ quan, đơn vị. Đổi mới phương thức quản lý sử dụng ngân sách gắn với kết quả thực hiện nhiệm vụ, đảm bảo nguyên tắc hiệu quả và tiết kiệm. Tăng cường công tác dự báo tài chính – ngân sách nhà nước trung hạn, gắn với công tác xây dựng dự toán ngân sách hàng năm để việc định hướng và phân bổ nguồn lực NSNN có hiệu quả hơn.
Để đảm bảo đạt được mục tiêu đã đề ra góp phần thực hiện thành công chiến lược, Chính phủ trong thời gian qua đã tiến hành các cải cách ở lĩnh vực tài chính công nói chung và quản lý ngân sách nhà nước nói riêng. Những cải cách đó tuy thu được một số thành quả nhất định, song dường như vẫn chưa đi vào trọng tâm các mục tiêu mà chiến lược đã đặt ra cho ngân sách nhà nước. Việc hoàn thiện công tác lập, phân bổ và giao dự toán ngân sách nhà nước, dự toán ngân sách địa phương để khắc phục những hạn chế còn tồn tại ở trên được xem là một giải pháp cấp bách hiện nay qua đó góp phần thực hiện thành công mục tiêu chiến lược mà Đảng và Nhà nước đã đặt ra trong lĩnh vực ngân sách nhà nước.
* Hoàn thiện định mức, các tiêu chí phân bổ ngân sách nhà nước cho phù hợp hơn: Để hoàn thiện hệ thống định mức phân bổ dự toán ngân sách địa phương cho từng thời kỳ ổn định ngân sách thì Chính phủ cần phải tiếp tục hoàn thiện hệ thống định mức phân bổ dự toán chi thường xuyên ngân sách nhà nước, trong đó có định mức phân bổ dự toán chi thường xuyên ngân sách cho các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương trong những năm ngân sách tiếp theo
* Chế độ, chính sách, tiêu chuẩn, định mức chi tiêu: Chế độ, chính sách, tiêu chuẩn, định mức chi tiêu cần được ban hành, điều chỉnh, bổ sung cho kịp thời phù hợp với sự phát triển kinh tế – xã hội và xu thế hội nhập kinh tế quốc tế.
- 3.2.2. Phân cấp ngân sách trong chính sách phân bổ ngân sách địa phương triệt để hơn
Xuất phát từ tính lồng ghép của hệ thống NSNN đã dẫn đến tình trạng trùng lắp về thẩm quyền, trách nhiệm giữa các cấp. Theo quy định của Hiến pháp, Luật Tổ chức Quốc hội và Luật ngân sách Nhà nước thì Quốc hội quyết định dự toán ngân sách nhà nước, bao gồm cả ngân sách trung ương và ngân sách các cấp chính quyền địa phương về dự toán thu, dự toán chi, mức bội chi và nguồn bù đắp bội chi ngân sách nhà nước. Đối với dự toán ngân sách nhà nước, Quốc hội quyết định tổng số thu ngân sách nhà nước, bao gồm thu nội địa, thu từ hoạt động xuất nhập khẩu, thu viện trợ không hoàn lại; quyết định tổng số chi ngân sách nhà nước, bao gồm chi ngân sách trung ương và chi ngân sách địa phương, chi tiết theo các lĩnh vực chi đầu tư phát triển, chi thường xuyên, chi trả nợ và viện trợ, chi bổ sung quỹ dự trữ tài chính và dự phòng ngân sách. Trong chi đầu tư phát triển và chi thường xuyên, Quốc hội quyết định mức chi cụ thể cho lĩnh vực giáo dục và đào tạo, khoa học và công nghệ. Quy định này đã làm hạn chế vai trò, thẩm quyền và tính chủ động của các cấp chính quyền địa phương trong việc xem xét, quyết định ngân sách của cấp mình; trên thực tế phải quyết định một số chỉ tiêu mà cấp trên đã quyết định (thực chất đây là quá trình HĐND thành phố quyết định lại dự toán ngân sách địa phương trên cơ sở dự toán được Quốc hội quyết định). Để chủ động, linh hoạt trong công tác này và khắc phục được tình trạng trùng lắp về thẩm quyền, trách nhiệm giữa các cấp cần thiết phân cấp triệt để hơn cho địa phương theo hướng giao địa phương căn cứ vào nguồn thu ngân sách địa phương được hưởng, nhiệm vụ chi theo phân cấp, chính sách, chế độ và tốc độ tăng trưởng kinh tế của địa phương để xây dựng và tự quyết định dự toán cấp mình cho phù hợp với sự phát triển kinh tế – xã hội của địa phương.
Phân định rõ về chức năng và nhiệm vụ giữa cơ quan Tài chính với cơ quan Kế hoạch và Đầu tư trong lập, phân bổ ngân sách đầu tư phát triển, mà cụ thể là phân định rõ việc xây dựng kế hoạch đầu tư các chương trình, dự án với việc phân bổ ngân sách đầu tư hàng năm, việc cân đối các nguồn vốn đầu tư trong dự toán ngân sách hàng năm. Như vậy mới khắc phục được tình trạng chồng chéo chức năng, nhiệm vụ như hiện nay, làm cho việc phân bổ ngân sách đầu tư từ các nguồn vốn đầu tư mới thực sự đảm bảo cân đối với việc phân bổ vốn đầu tư cho từng công trình, dự án, tránh được tình trạng dàn trải, phân tán nguồn lực, và việc sử dụng vốn đầu tư mới thực sự có hiệu quả và đúng hướng.
Trong công tác lập, phân bổ và giao dự toán ngân sách cần gắn kết chặt chẽ giữa kế hoạch ngân sách với kế hoạch phát triển kinh tế – xã hội trung hạn, có như vậy mới tạo được mối liên kết rõ ràng giữa các mục tiêu, chương trình, dự án với nguồn lực ngân sách trong khuôn khổ kinh tế vĩ mô được dự báo. Từ đó, có điều kiện để điều hoà giữa các năm ngân sách với nhau, hạn chế được sự hẫng hụt về tài chính, khắc phục được tình trạng mục tiêu, chương trình, dự án chờ kinh phí do tình trạng dàn trải trong đầu tư. Có như vậy, việc phân bổ nguồn lực cho các nhu cầu chi tiêu của nhà nước, của chính quyền địa phương mới đúng với định hướng phát triển kinh tế – xã hội.
* Đổi mới quy trình lập:
Để đáp ứng được yêu cầu về chất lượng của dự toán sát với tình hình thực tế của địa phương thì đòi hỏi phải đổi mới quy trình theo hướng cải tiến phương pháp, thủ tục ở hai khâu nói trên, đồng thời cần tăng thêm thời gian, nhất là thời gian mà từng địa phương phân bổ chi tiết ngân sách của mình cho các đơn vị, chính quyền cấp dưới và thông báo phân bổ để cơ quan Tài chính theo dõi, tổng hợp.
* Đổi mới quyết định dự toán chi ngân sách hàng năm:
Khâu thẩm định dự toán giữa cơ quan Tài chính các cấp với các đơn vị dự toán đòi hỏi phải đổi mới, hoàn thiện hơn và phải có sự trao đổi, mạn đàm những nội dung chưa thống nhất trong dự toán của các đơn vị, đảm bảo công khai, minh bạch, khách quan để các đơn vị đưa ra những cơ sở bảo vệ dự toán và cơ quan Tài chính đưa ra những căn cứ không chấp nhận dự toán, sau đó thống nhất kết luận. Trên cơ sở được thống nhất, cơ quan Tài chính tổng hợp dự toán ngân sách cấp mình thông qua UBND trình HĐND cùng cấp quyết định dự toán NSNN (trong trường hợp còn thí điểm không tổ chức HĐND huyện, quận, phường thì UBND quận, huyện gửi Sở Tài chính để trình UBND thành phố và HĐND cùng cấp) nhằm đảm bảo cho dự toán được quyết định hợp lý.
Điều này sẽ tránh được sự áp đặt chủ quan của cơ quan quyết định dự toán, hạn chế sự bất bình đẳng giữa các đơn vị, địa phương.
Để đạt được điều này, trong quá trình lập dự toán ngân sách cần xác định rõ các mục đích, mục tiêu, cũng như những kết quả và đầu ra mong muốn từ từng chương trình, dự án và những hoạt động được ngân sách nhà nước đảm bảo, hỗ trợ.
Đồng thời cần có cách thức để giám sát và đánh giá các kết quả, đầu ra đó. Để có được sự gắn kết đó thì cần có sự giám sát chặt chẽ và hỗ trợ mạnh mẽ từ Chính phủ để đảm bảo ngân sách được thực hiện theo đúng dự toán. Song song đó cần có chương trình tập huấn và thông tin về dự toán ngân sách đến các đối tượng có liên quan, nhằm làm cho mọi hoạt động ngân sách đều được thực hiện trên cơ sở đảm bảo sự gắn kết giữa chi tiêu với kết quả và đầu ra. Mặt khác phải đảm bảo được một số yêu cầu cơ bản để thực hiện:
– Phân tích và dự báo có chất lượng về kinh tế vĩ mô bởi đây là cơ sở cho việc xây dựng các chỉ tiêu tài chính trung hạn. Các phân tích cần đảm bảo độ tin cậy và tính thống nhất;
– Có chính sách ưu tiên hóa và cơ chế phân bổ các nguồn lực được sử dụng theo các ưu tiên. Do nguồn lực là hạn chế vì thế lập dự toán ngân sách theo đầu ra yêu cầu phải tập trung vào việc đạt được các kết quả lớn hơn từ mức độ nguồn lực hiện có bằng cách đảm bảo nguồn lực phải được phân bổ theo thứ tự các ưu tiên. Do vậy, để thực hiện lập dự toán ngân sách theo đầu ra nhất thiết phải có một cơ chế tốt cho việc sắp xếp hợp lý các nguồn lực trong quá trình lập dự toán ngân sách theo hướng khuyến khích phân bổ nguồn lực cho những ưu tiên cao hơn, những chương trình có độ hữu dụng nhiều hơn;
– Tăng cường tính minh bạch. Việc lập dự toán ngân sách theo đầu ra là để tăng cường tính minh bạch; ngoài ra còn đòi hỏi các phân tích và dự báo về kinh tế vĩ mô, các chỉ tiêu tài chính trong khuôn khổ trung hạn và các ưu tiên của từng đơn vị sử dụng ngân sách phải được công bố công khai.
Cơ quan, đơn vị, địa phương làm công tác dự toán ngân sách nhà nước nói chung, ngân sách địa phương nói riêng phải thực sự quan tâm và có trách nhiệm thực hiện đầy đủ các bước trong quy trình, thủ tục lập, phân bổ, quyết định, giao dự toán, đảm bảo thời gian theo quy định của Luật Ngân sách nhà nước; đối với cơ quan Tài chính các cấp, cơ quan quản lý nhà nước cấp trên có trách nhiệm xem xét dự toán của các đơn vị cơ sở trong quá trình tổng hợp dự toán từ dưới lên và quan tâm thảo luận, lắng nghe ý kiến giải trình, bảo vệ dự toán của các đơn vị sử dụng ngân sách để tham mưu cho cấp có thẩm quyền quyết định, phân bổ và giao dự toán ngân sách cho phù hợp, khoa học, hạn chế tối đa những bất cập trong qúa trình chấp hành dự toán.
- 3.2.8. Đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ làm công tác phân bổ ngân sách địa phương
Xây dựng đội ngũ cán bộ quản lý ngân sách có đầy đủ năng lực, trình độ chuyên môn giỏi, có tầm chiến lược trong công tác lập, phân bổ và giao dự toán ngân sách địa phương, có khả năng phân tích và dự báo các nguồn lực, các lợi thế so sánh và môi trường phát triển… trong các thời kỳ. Điều này sẽ giúp cho việc quản lý và điều hành ngân sách chuẩn mực, khoa học, hiệu quả, tránh được tình trạng chủ quan, áp đặt trong xét duyệt dự toán ngân sách ở địa phương. Cụ thể phải đào tạo chuyên sâu về công tác lập, phân bổ dự toán ngân sách, kể cả việc bồi dưỡng các vấn đề mang tính lý luận cơ bản và kỹ năng thể hiện về phương pháp tính toán, quy trình lập, phân bổ dự toán để mỗi cán bộ làm công tác này mang tính chuyên nghiệp cao.
Đồng thời tiếp tục chuẩn hoá đội ngũ làm công tác tài chính, ngân sách nói chung, cán bộ làm công tác dự toán các cấp nói riêng, đảm bảo 100% phải có trình độ chuyên môn theo quy định. Đồng thời phải có quy định cho các cấp chính quyền, các cơ quan, đơn vị hạn chế việc thay đổi cán bộ chuyên môn hoặc thay đổi thì phải là người có đủ năng lực chuyên môn theo quy định.
Đề nghị Chính phủ xem xét một số nội dung sau:
– Xây dựng và hoàn thiện khung pháp lý để thực hiện mở rộng trên phạm vi toàn quốc.
– Trong quá trình sửa đổi Luật NSNN, thực hiện điều chỉnh quy trình quyết định dự toán ngân sách thực hiện theo hướng Quốc hội quyết định dự toán ngân sách nhà nước, dự toán ngân sách trung ương.
– Xây dựng và hoàn thiện Hệ thống định mức, các tiêu chí phân bổ ngân sách nhà nước hiện nay cho phù hợp hơn để làm cơ sở cho các địa phương xây dựng
– Về hệ thống ngân sách cần nghiên cứu sớm để xóa bỏ tính lồng ghép trong ngân sách.
– Tăng cường vai trò, trách nhiệm của cán bộ trong công tác quản lý điều hành theo chức năng nhiệm vụ được giao. Phải có báo cáo số liệu một nhanh nhưng chính xác khi Sở Tài chính yêu cầu báo cáo, nhất là số liệu thực hiện dự toán tại các đơn vị trên địa bàn quận, huyện. Ngoài ra, bồi dưỡng nghiệp vụ chuyên môn cho cán bộ tham gia công tác lập dự toán là điều hết sức cần thiết.
Ngân sách nhà nước ngày càng có tác động sâu rộng đến mọi mặt kinh tế – xã hội và trở thành yếu tố chủ đạo trong hệ thống tài chính từ quốc gia đến các địa phương và vấn đề đặt ra là quản lý ngân sách nhà nước như thế nào để phát huy được vai trò to lớn của nó. Yêu cầu đặt ra hàng đầu là việc lập dự toán ngân sách nhà nước mà thực chất là việc xác định quy mô và cơ cấu của từng khoản thu vào ngân sách và thực hiện phân bổ các nguồn lực hạn hẹp sao cho mang lại lợi ích, hiệu quả cao nhất và thực sự trở thành công cụ hữu ích cho quá trình chấp hành ngân sách trong chu trình ngân sách.
Từ nghiên cứu những vấn đề mang tính lý luận và qua đánh giá thực trạng đã giúp cho tác giả cũng như những người làm công tác phân bổ ngân sách có nhận thức sâu sắc hơn về vai trò, ý nghĩa của nó đồng thời cho chúng ta có cái nhìn toàn diện những mặt mạnh, yếu; những ưu, nhược điểm, những bất cập để từ đó có giải pháp hoàn thiện công tác phân bổ ngân sách địa phương phù hợp. Trong đó giải pháp phân bổ dự toán ngân sách trên cơ sở kết quả và đầu ra từ hoạt động ngân sách nhà nước kết hợp kế hoạch chi tiêu trung hạn cần được quan tâm đúng tầm như đã kiến nghị.
Với những giải pháp nêu trên, hy vọng sẽ góp phần hoàn thiện chính sách phân bổ ngân sách địa phương tại thành phố Đà Nẵng được hiệu quả trong một thời gian không xa, góp phần cho việc quản lý và điều hành ngân sách ở thành phố Đà Nẵng được tốt hơn, chặt chẽ hơn, hiệu quả hơn góp phần thực hiện thành công quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá thành phố Đà Nẵng nói riêng, của đất nước nói chung, phấn đấu vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh như nghị quyết đại hội Đảng đã đề ra./.
E:\DỮ LIỆU COP CỦA CHỊ YẾN\LUAN VAN VIEN HAN LAM\VIEN HAN LAM DOT 6\CHINH SACH CONG\LE NAM THANH\SAU BAIO VE
